Να μην πιστεύουμε τα συναισθήματα μας; Σοκαριστικό και “τρελό”. Αν δεν τα εμπιστευόμαστε, τότε τι μένει; Τι είμαστε; Έχουμε μάθει να ταυτιζόμαστε με αυτά και αν αυτή η σχέση εμπιστοσύνης κλονιστεί, χάνουμε το έδαφος κάτω από τα πόδια μας. Όμως, “Το αισθάνομαι και άρα συμβαίνει”, είναι ίσως η πιο παραπλανητική πεποίθηση που υιοθετούμε και επηρεάζει καταλυτικά τις ζωές μας. Θετικά ή αρνητικά. “Το αισθάνομαι και άρα αυτή είναι η δική μου πραγματικότητα αυτή την στιγμή” είναι πιο σωστή διατύπωση και οδηγεί σε μια άλλη αντίληψη αυτού που ζούμε. Κάποιος άλλος, μπορεί να έχει μια τελείως διαφορετική εμπειρία από την δική μας, προς την αντικειμενική πραγματικότητα που υφίσταται. Αυτά που αισθανόμαστε κάθε φορά σε σχέση με ένα γεγονός, έχουν αναφορά στην δική μας ιστορία, στα βιώματα μας, στον χαρακτήρα μας, στις άμυνες μας.
Ποια συναισθήματα κυριαρχούν και διαμορφώνουν την καθημερινότητα μας; Ποια συναισθήματα ορίζουν το που θα επενδύσουμε την ενέργεια μας; Ποια συναισθήματα μας εγκλωβίζουν σε καταστάσεις δυσάρεστες για την ζωή μας, ποια συναισθήματα μας σπρώχνουν να λειτουργούμε υπό πίεση; Αυτές είναι οι ερωτήσεις που καλό είναι να θέσουμε στον εαυτό μας, και αν έχουμε το σθένος να ασχοληθούμε και να απαντήσουμε ειλικρινά, στον βαθμό που μπορούμε, υπάρχει και η περίπτωση να αλλάξει η ζωή μας – προς το καλύτερο -.
Τα συναισθήματα μπορεί να γίνουν σημαντικά εφαλτήρια αφύπνισης (όπως και το σώμα μας). Μπορεί να γίνουν μεγάλοι οδηγοί συνειδητοποίησης και απελευθέρωσης. Αρκεί να τα παρακολουθήσουμε, να ασχοληθούμε με αυτά ως παρατηρητές και να τα αναλύσουμε. Να δούμε την φύση τους, πως ενδεχομένως σωματοποιούνται και ποιο ήταν το ερέθισμα που τα κινητοποίησε. Πόσο συχνά εμφανίζονται και πως μετουσιώνονται σε συμπεριφορές.
Τα συναισθήματα δημιουργούν και μεταμορφώνουν χαρακτήρες, καθορίζουν τις σχέσεις μας, ορίζουν τις ζωές μας. Μπορεί να παρασύρουν σε παρανοϊκές καταστάσεις, να μας βγάλουν εύκολα από αυτό που αληθινά συμβαίνει, να μας οδηγήσουν σε σενάρια επιβίωσης ή καταστροφής, εμφανιζόμενα ως αληθοφανείς εκπρόσωποι της πραγματικότητας που βιώνουμε. Επηρεάζουν σε ασύλληπτο βαθμό τις νοητικές μας λειτουργίες. Το πόσο κοντά είμαστε στην αντικειμενική πραγματικότητα, δηλώνει τον βαθμό “υγείας” μέσα στον οποίο λειτουργούμε. Ποιος θα το κρίνει; Η ματιά μας προς τα μέσα, η παρατήρηση του συναισθηματικού μας βίου όταν αυτός εμφανίζεται κυρίως με αρνητικό πρόσημο, η επαναληπτικότητα μοτίβων και συμπεριφορών.
Τα συναισθήματα είναι αντιδράσεις στις καταστάσεις που ζούμε. Απάντηση στην ζωή που έχουμε επιλέξει. Τα “αρνητικά” συναισθήματα που μας κατακλύζουν σε καθημερινή βάση, είναι η κόλαση, αλλά είναι επίσης και το εισιτήριο εξόδου από αυτήν, αν τα αναλύσουμε, αν κοιτάξουμε πίσω από αυτά, αν βρούμε το κουράγιο να ξεκινήσουμε διάλογο μαζί τους.
“Η διαμόρφωση του χαρακτήρα είναι ένα ιστορικό στοιχείο, και δύναται να αλλάξει μόνο με την αυτογνωσία.” Sigmund Freud
Ο φόβος, το πιο συνηθισμένο απ’όλα τα συναισθήματα, που σκοπό έχει να μας προστατέψει, δρα υποσυνείδητα, συχνά ως απάντηση σε εσωτερικά ερεθίσματα, λανθασμένες αντιλήψεις και χωρίς να το αντιλαμβανόμαστε, κυριολεκτικά αλλάζει την σχέση μας με τον κόσμο. Ο φόβος χρωματίζει κάθε τι που απειλεί να μας βγάλει από το συνηθισμένο και ασφαλές, ακόμα κι αν αυτό που έχουμε συνηθίσει δεν μας βοηθάει να ζήσουμε ελεύθεροι κι ευτυχισμένοι. Ο φόβος σαμποτάρει κάθε σχέση αγάπης. Είτε πρόκειται για την σχέση με τον εαυτό μας, είτε με τους άλλους. Ο θυμός, ένα ακόμα πολύ γνωστό μας συναίσθημα, λειτουργεί συνήθως ανεξέλεγκτα μέσα μας, δηλητηριάζοντας τις σκέψεις και τις πράξεις μας. Ο θυμός και ο φόβος είναι ίσως τα πιο συνηθισμένα εγκλωβιστικά, όλων των συναισθημάτων.
Η θλίψη, επίσης πολύ συχνό συναίσθημα στην ψυχοσύνθεση μας, μας αποδυναμώνει και γι’αυτό την αποφεύγουμε με οποιοδήποτε κόστος. Η ζήλια, καθόλου σπάνιο σαν συναίσθημα, μας κάνει να υποφέρουμε και ίσως μαρτυρά ανασφάλειες και φόβους εγκατάλειψης. Η μνησικακία, ίσως δηλώνει φόβους σύγκρουσης, διεκδίκησης, ενώ συνυπάρχει συχνά με την παθητικοποίηση και οδηγεί σχεδόν πάντα σε σπατάλη ενέργειας μέσα από φαντασίες που εμπεριέχουν μελλοντικούς σχεδιασμούς εκδίκησης. Η κατάθλιψη και η μελαγχολία συνήθως δείχνουν αποφυγή πόνου, κάποιας συγκεκριμένης απώλειας .
Συναισθήματα που μας κάνουν να αισθανόμαστε δυνατοί σε ένα επιφανειακό επίπεδο, ή αδύναμοι και απελπισμένοι, συναισθήματα που μας δίνουν την ψευδαίσθηση του ελέγχου ή της αποφόρτισης, άλλα που υιοθετούνται για χειριστικούς λόγους, όλα, μπορούν να αποκαλύψουν πολλά για την ιστορία μας. Συναισθηματικές καταστάσεις συνεχούς πίεσης, βαθιάς αγωνίας, συγκρουσιακών βιωμάτων για διάφορους λόγους και λειτουργία “στα κόκκινα”, χωρίς να το συνειδητοποιούμε υποσκάπτουν την σκέψη, την διάθεση μας και την ελπίδα για ευζωία. Συναισθήματα όπως η ταπείνωση και η ντροπή, που δύσκολα τα αγγίζουμε καθώς απειλούν την εικόνα του εαυτού μας που με πολύ κόπο προσπαθούμε να διατηρήσουμε και να επικοινωνήσουμε προς τα έξω, μπορεί να υπάρχουν πίσω από τα “γνωστά” και “αναγνωρίσιμα” συναισθήματα που βιώνουμε και που συνήθως δεν έχουμε καλή επίγνωση για την φύση τους.
Τα συσσωρευμένα “αρνητικά” συναισθήματα και οι αρνητικές πεποιθήσεις για τον εαυτό μας, μεταβάλλουν τον ψυχισμό και μας τοποθετούν σε μια κατάσταση συνεχούς συναγερμού αυτοπροστασίας, αναγκάζοντας μας σε εγωιστικές συμπεριφορές, ακόμα κι εκεί που δεν υπάρχει λόγος.
Το ίδιο παραπλανητικά όμως είναι και τα “θετικά” συναισθήματα και έχουν και αυτά μερίδιο ευθύνης στα εγκλωβιστικά σενάρια που πλάθουμε και στις αδιέξοδες καταστάσεις που βρισκόμαστε. Αυτό συμβαίνει και πάλι, όταν απουσιάζει η καλή επαφή με αυτό που πραγματικά συμβαίνει. Το ευχάριστο συναίσθημα της υπερβολικής αισιοδοξίας, το wishful thinking, οι ευσεβείς πόθοι μας δηλαδή, που συναντάται σε σχέσεις και δράσεις κάθε είδους, συμβαδίζει με αδυναμία ανάλυσης και αντίληψης της πραγματικότητας (των ικανοτήτων μας, του άλλου απέναντι μας, των συγκυριών) και ταυτίζεται με μια σιγουριά αποτελέσματος σχεδιασμών, βημάτων και ενεργειών. Όταν αυτά δεν ευοδωθούν, όταν το αποτέλεσμα είναι άλλο από αυτό που ελπίζαμε, έρχονται τα συναισθήματα της πικρίας, της απογοήτευσης, έρχονται οι ενοχές, το κατηγορώ προς πάσα κατεύθυνση, μαζί με τις δυσάρεστες συνέπειες της απώλειας εμπιστοσύνης προς τον εαυτό μας και τους άλλους, αποφυγής μελλοντικών “ρίσκων”, παθητικότητας, αδρανοποίησης κλπ.
Οι εμμονές στις σχέσεις δηλώνουν (στην καλύτερη περίπτωση), εγωιστική διεκδίκηση κακομαθημένου παιδιού και όχι αγάπη. Ο τρόμος της απόρριψης, η τοξική μοναξιά, οι απελπισμένες εξαρτήσεις, που μεταμφιέζονται σε βαθιά αγάπη, σύνηθες φαινόμενο στις μακροχρόνιες σχέσεις, παραπέμπουν σε άλυτα παιδικά τραύματα και οδηγούν στην δυστυχία όλων των εμπλεκομένων. (Η αληθινή αγάπη (προς τον εαυτό μας ή άλλους), “βγαίνει” αβίαστα, δεν κουβαλά κανένα αρνητικό συναίσθημα, αποδέχεται και συγχωρεί (δεν αναφερόμαστε σε εγκληματικές πράξεις και κάθε είδους βία). Η αγάπη είναι ελευθερία, μοίρασμα, ασφάλεια, συνδεσιμότητα, συναισθησία, άνοιγμα, βαθιά θετικά συναισθήματα, ευδαιμονία, γαλήνη, ηρεμία.)
“Oι επιλογές είναι δύο: Εξελίσσεσαι ή επαναλαμβάνεις!” Αγνώστου
Μη παραπλανητικά βιώματα στην ζωή, έρχονται από το σώμα μας. Το σώμα δεν ψεύδεται και μας μιλάει. Αν το ακούσουμε θα δούμε και θα καταλάβουμε πολλά, καθώς τα ψυχοσωματικά συμπτώματα χτυπάνε συναγερμό, καταδεικνύοντας τα “αρνητικά” συναισθήματα που ως τυφώνες σαρώνουν το είναι μας. Όταν πονάει το στομάχι μας, κάτι έχουμε “καταπιεί” (σε συμβολικό πάντα επίπεδο). Όταν έχουμε ημικρανία, βρισκόμαστε σε μια πιεστική κατάσταση την οποία δεν αντέχουμε. Το άγχος, επηρεάζει την μνήμη, μειώνει την λίμπιντο, την διάθεση και δεν βοηθά να σκεφτόμαστε καθαρά. Οι ταχυκαρδίες (αν φυσικά αποκλειστεί κάθε παθολογία) είναι η διαμαρτυρία μιας καρδιάς που πιέζεται, ενώ θέλει να ζήσει. Το κενό μέσα μας, η μαύρη τρύπα, ο πόνος που κουβαλά, δηλώνει συχνά την θλίψη για την αγάπη που δεν ήρθε όταν έπρεπε (ή ήρθε υπό όρους ανταλλαγής). Οι κάθε είδους επίπονες εσωτερικές συγκρούσεις σχεδόν πάντα σωματοποιούνται. Τα ψυχοσωματικά μηνύματα λαμβάνονται καθημερινά. Επιλέγουμε όμως να μην τους δίνουμε σημασία.
Ο Βίλχελμ Ράιχ στο έργο του, για την ανάλυση του χαρακτήρα μίλησε για την σωματοποίηση των συναισθημάτων, που αποτελεί συγχρόνως και εικόνα του ποιοι είμαστε. Ο χαρακτήρας μας, εκτός από μηχανισμός προστασίας του ψυχισμού απέναντι στο περιβάλλον που μεγαλώσαμε, λειτουργεί και περιοριστικά σε σχέση με το δυναμικό των δυνατοτήτων μας. Απέναντι στις προκλήσεις της ζωής και την συναισθηματικά φορτισμένη συνήθως, χωρίς ευελιξία αντιμετώπιση τους, την συνεχή ψυχική δυσφορία ο χαρακτήρας μας είναι ο μόνος υπαίτιος για την απουσία ευτυχίας από την ζωή μας.
Είναι κοινή διαπίστωση, όλων των διαφορετικών κατευθύνσεων στον χώρο της ψυχολογίας και της ιατρικής πλέον, ότι τα συναισθήματα έχουν την ικανότητα να επηρεάζουν τις ζωτικές μας λειτουργίες, γι’αυτό και δεν οφελεί να τα απωθούμε και να τα μπλοκάρουμε, αλλά αντίθετα πρέπει να τα φέρνουμε στην επιφάνεια και να τα επεξεργαζόμαστε.
Είμαστε ζωντανοί όταν έχουμε μια καλή σχέση με τον εαυτό μας σε ένα βαθύτερο επίπεδο, όταν μπορούμε να λειτουργούμε με αληθινή αγάπη, όταν είμαστε δημιουργικοί και υφίσταται υγιώς η σεξουαλική μας δραστηριότητα.
Μόνο αν αρχίσουμε να δίνουμε στα συναισθήματα μας την πρέπουσα σημασία και να μην τα αντιμετωπίζουμε ως απάντηση σε κάτι έξω από εμάς – στις πράξεις κάποιου άλλου, σε καταστάσεις που συναντήσαμε, στην τύχη μας, ή σε συμπαντικές συγκυρίες – θα μπορέσουμε να μπούμε σε ένα δρόμο αυτογνωσίας, που είναι και ο μόνος σωτήριος για την ζωή μας.
Ο δρόμος ο λιγότερος ταξιδεμένος ( αποτελεί και τίτλο βιβλίου του γνωστού ψυχολόγου Σκοτ Πεκ), είναι δυστυχώς αυτός προς τον εσώτερο εαυτό μας.
Αυτογνωσία, επίγνωση και αποδοχή των περιορισμών και των δυνατοτήτων μας, σε μια εξελικτική πορεία. Ο εσωτερικός παρατηρητής σε συναγερμό, καθώς η ζωή είναι “work in progress” για όλους μας. Αν αφεθούμε, βολευτούμε, επαναπαυτούμε, δεν τολμήσουμε, κινδυνεύουμε να χάσουμε εμάς, τους ανθρώπους που αγαπάμε, αυτούς που μας αγαπούν, την ζωή μας.
Κείμενο Τζένη Φραγκούλη
