H ενσυναίσθηση είναι εφικτή παράλληλα με την ύπαρξη συναισθημάτων. Όταν κοιτάμε μέσα μας και δεν βρίσκουμε τίποτα, όταν δεν μπορούμε να νιώσουμε συναισθήματα, τότε το πιθανότερο είναι ότι βρισκόμαστε σε μια κατάσταση αποσύνδεσης. Έχουμε κατέβει στο επίπεδο επιβίωσης, στη συνθήκη της απάθειας και του κενού.
“Η ψευδαίσθηση χρειάζεται για να συγκαλύψει το κενό μέσα μας.” Arthur Erickson
Όλα χάνουν το νόημα τους και όλα φαίνονται άσκοπα. Εκεί είναι που εμφανίζεται το άγχος και η απεγνωσμένη προσκόλληση σε ανθρώπους, πεποιθήσεις, ιδεολογίες, σε μια απέλπιδα προσπάθεια να απομακρυνθούμε από τον τρόμο του τίποτα, να καλύψουμε το κενό και να βρούμε πάλι νόημα στη ζωή μας.
Εκεί ελλοχεύει και ο κίνδυνος μαζί με το συναισθηματικό μούδιασμα να έρθει η κατάθλιψη, το καταστροφικό άγχος, οι καταχρήσεις και η υιοθέτηση της λογικής του “όλα ή τίποτα”, κατηγοριοποιώντας όλους και όλα σε απόλυτα επιτυχημένους ή απόλυτα αποτυχημένους. Όλα άσπρο ή μαύρο, δίκαιο ή άδικο.
Πρόκειται για μια γνωστική διαστρέβλωση που περιλαμβάνει σκέψεις σε απόλυτα και που τις περισσότερες φορές δεν βασίζεται σε γεγονότα. Μπορεί να μας κάνει να βλέπουμε τον κόσμο πολύ χειρότερο απ’ότι πραγματικά είναι. Και ως εκ τούτου να κρίνουμε όλους ως ανάξιους, ανεπαρκείς, ένα τίποτα, συμπεριλαμβανομένου και του ίδιου μας του εαυτού, χωρίς αυτό το τελευταίο να γίνεται συνειδητά.
Αυτού του τύπου οι διχοτομικές ή δυαδικές σκέψεις (δηλαδή “μαύρο ή άσπρο”, “καλό ή κακό”, “θετικό ή αρνητικό” και “όλα ή τίποτα”) είναι ένα από τα θεμελιώδη είδη σκέψης των ανθρώπων και συνδέεται με τα οφέλη της γρήγορης λήψης αποφάσεων.
“Η γνώση σκοτώνει τη δράση, γιατί η δράση απαιτεί μια κατάσταση ύπαρξης στην οποία είμαστε καλυμμένοι με το πέπλο της ψευδαίσθησης”. Friedrich Nitzsche
Ωστόσο, συνδέεται με αρνητικά ψυχολογικά χαρακτηριστικά, όπως η επιθετικότητα, οι γνωστικές προκαταλήψεις και οι διαταραχές της προσωπικότητας.
Η γνωστική αυτή διαστρέβλωση εμφανίζεται σε διαβάθμιση και στην αρχή της καμπύλης είναι δύσκολο να διαγνωστεί, καθώς μεταφράζεται ως απαισιοδοξία, κακή διάθεση κλπ.
Μια τέτοια απόλυτη, διχοτομικής φύσεως σκέψη, το να βλέπουμε τα πράγματα δηλαδή με ένα δυαδικό τρόπο, παρεμποδίζει την ακριβή αντίληψή για τους άλλους, τον κόσμο και δυστυχώς τον εαυτό μας, ενώ απορρίπτει σχεδόν την ιδέα της συναισθησίας και ωθεί στο να βλέπουμε απειλές, ακόμα και κι εκεί που δεν υπάρχουν.
Συμβάλλει αρνητικά σε κάθε αντιπαράθεση, διαμάχη και οδηγεί σε θυμό, ο οποίος με τη σειρά τους ενισχύει και χειροτερεύει αυτόν τον δυαδικό τρόπο σκέψης.
Η αντίληψη της απειλής, στη γνωστική αυτή διαστρέβλωση, μπορεί να βιώνεται ακόμα και με την άσκηση της παραμικρής κριτικής, ειδικά όταν υφίστανται αισθήματα ανεπάρκειας και χαμηλής αυτοεκτίμησης.
Η τελειομανία αποτελεί σημαντικό χαρακτηριστικό αυτού του είδους σκέψης και αντιλαμβάνεται τα λάθη ως αποτυχίες «Αν δεν είμαι τέλειος, είμαι αποτυχημένος». Αποτέλεσμα της μη αποδοχής του εαυτού μας όπως πραγματικά είναι.
Οι γνωστικές διαστρεβλώσεις, επηρεάζουν τη διάθεσή μας, την συναισθηματική μας κατάσταση, την συμπεριφορά μας. Η διχοτομική σκέψη μπορεί να οδηγήσει σε ακραίες συναισθηματικές αντιδράσεις όταν ενεργοποιείται, και στην άκρη του spectrum μπορεί να οδηγήσει σε επιθετικότητα και εγκληματικότητα.
Οι νεότεροι άνθρωποι που σκέφτονται διχοτομικά τείνουν να αισθάνονται θυμό και να είναι εχθρικοί περισσότερο από ό,τι οι μεγαλύτεροι σε ηλικία.
Στις αφορμές για επιθετικότητα περιλαμβάνονται οι βιολογικές ορμές, κοινωνικοπολιτισμικά πρότυπα και συνθήκες, συναισθήματα (π.χ. φόβος, θυμός), παρορμητικότητα, θέματα αυτοεκτίμησης, δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων και γνωστικές προκαταλήψεις.
Η διχοτομική δυαδική σκέψη συνδέεται με ένα ευρύ φάσμα διαταραχών της προσωπικότητας και ιδιαίτερα με προσωπικότητες της ομάδας Β, τους αντικοινωνικούς, οριακούς, όσους ανήκουν στο spectrum των ναρκισσιστικών διαταραχών της προσωπικότητας κλπ.
