Aυτό που αποκαλούμε κατάθλιψη, εκτός των άλλων συμπτωμάτων, σε νευρωτικές πάντα καταστάσεις, είναι συχνά ένα αίσθημα κενού, ένα αίσθημα απώλειας νοήματος, ένα βίωμα κατάρευσης αυτών που κάποτε είχαν αξία και είναι άρρηκατα συνδεδεμένα με το νόημα της ζωής και την αντίληψη της πραγματικότητας όπως την βιώνουμε, τα οποία φαίνονται διαφορετικά ως θέματα, είναι όμως αλληλένδετα. Το ένα περισσότερο φιλοσοφικό ως ερώτημα και το δεύτερο, ζήτημα που άπτεται ψυχολογικής θεώρησης.
Τα αίτια που περιγράφονται σε μια καταθλιπτική συνδρομή, σπάνια αναφέρουν το θέμα του νοήματος της ζωής. Επικεντρώνονται σε τραυματικά περιστατικά στην ζωή του πάσχοντα, σε απώλειες ανθρώπων, υλικών συνθηκών, αλλαγών στη ζωή κλπ. Σχετικά με την κατάθλιψη που προκύπτει σαν αποτέλεσμα σκέψης πάνω σε ζητήματα υπαρξιακής φύσεως όπως το νόημα της ζωής κλπ., ως αίτια, άπτονται της φιλοσοφικής σφαίρας και δεν αναφέρονται εύκολα σε λίστες αναζήτησης για το θέμα. Τα ποσοστά εντωμεταξύ των ευφυών ανθρώπων που μαρτυρούν καταθλιπτικά επεισόδια, είναι κατά πολύ μεγαλύτερα από των άλλων ανθρώπων που δεν πολυσκοτίζονται για τέτοια θέματα και έχουν μια πιο επιφανειακή προσέγγιση στη ζωή.
Αναμφισβήτητο και θεμελιώδες καταρχήν το δικαίωμα, να βλέπουμε τα πράγματα όπως μας βολεύουν, να σκεφτόμαστε όσο θέλουμε, να έχουμε επαφή με την πραγματικότητα που μας βοηθά να τα βγάζουμε πέρα με τον εαυτό μας, με τις σχέσεις, με τις δυσκολίες της ζωής, με τα υπαρξιακά ζητήματα. Να γνωρίζουμε όμως ότι η κατανόηση των ζητημάτων της ζωής, της πραγματικότητας μας δηλαδή, δεν είναι τίποτα περισσότερο από τις ιδέες που δημιουργούνται κυρίως από τις αισθήσεις μας.
Οι οποίες αισθήσεις, αντιλαμβάνονται αυτά που συμβαίνουν με φίλτρα, όπως έχει αναλύσει διεξοδικά ο Αυστριακός ψυχαναλυτής Βίλχελμ Ράιχ, μιλώντας για τις σωματικές θωρακίσεις.
“Kανενός ανθρώπου οι γνώσεις δεν υπερνικούν τα βιώματα του” John Locke
Η άποψη ότι υπάρχει μια πραγματικότητα ανεξάρτητη από πεποιθήσεις, αντιλήψεις, και άλλα, είναι αυτό που οι φιλόσοφοι ονομάζουν ρεαλισμό και στον οποίο ρεαλισμό, πραγματικότητα θεωρείται ότι είναι υπαρκτό και όχι φανταστικό. Στην ψυχολογία όμως, συνυπολογίζουμε ότι ένα ερέθισμα, όποια φύση κι αν έχει, γίνεται αντιληπτό και βιώνεται με διαφορετικό τρόπο από τον καθένα μας, γιατί προστίθεται στην φιλοσοφική θεώρηση και η ψυχολογική συνιστώσα, που είναι ο χαρακτήρας και η ιδιοσυγκρασία μας. Έτσι, διαμορφώνεται η αλήθεια που λέει ότι “η πραγματικότητά μου δεν είναι απαραίτητα ίδια με την δική σου“.
Εκεί προκύπτει και η σχέση με το νόημα της ζωής. Ποιά η σχέση δηλαδή της πραγματικότητας που βιώνουμε, με το νόημα στην ζωή μας; Έχει η ζωή νόημα από μόνη της ή πρέπει εμείς να της το δώσουμε;
Ο φιλόσοφος Φρίντριχ Νίτσε είπε ότι εν μέσω της ζωής, δεν είμαστε σε θέση να διακρίνουμε το νόημα της, καθώς το να βγούμε έξω από τη διαδικασία της ύπαρξης για σκέψη και ανάλυση είναι αδύνατον. Το να είμαστε ευτυχισμένοι και να έχουμε βρει νόημα στην ζωή μας, πιστεύουμε ότι είναι το ίδιο και το αυτό, ενώ όμως αλληλοκαλύπτονται, υπάρχουν σημαντικές διαφορές.
Η ευτυχία, κυρίως έχει να κάνει με το πόσο αποκτούμε αυτά που θέλουμε και έχουμε ανάγκη, κάθε δεδομένη στιγμή. Και τα δύο (τα θέλω και οι ανάγκες μας), διαμορφώνονται σημαντικά από τα στοιχεία του χαρακτήρα και τις συνθήκες.
Το νόημα στην ζωή από την άλλη, θεωρείται πιο κεντρικό και βαθύτερο ως κατάσταση, σε ένα βίωμα ευδαιμονίας, παρά ως δομικό στοιχείο του απλώς νιώθουμε καλά. Η βασικότερη διαφορά είναι ότι η ευτυχία ως έννοια, συναίσθημα και βίωμα, έρχεται και φεύγει συνεχώς, καθώς εξαρτάται κυρίως από εξωγενείς παράγοντες.
Το νόημα της ζωής που χαρίζει ευδαιμονία, όταν το αγγίξουμε, είναι σταθερό, έχει συνέπεια και συνέχεια.
Ορισμένοι λένε ότι η δημιουργικότητα δίνει στην ζωή νόημα και σκοπό, ενώ άλλοι πιστεύουν ότι είναι η αρετή, η ηθική ζωή, ή το να προσφέρεις. Συμφωνούν όμως όλοι, ότι ένα είναι το στοιχείο που συνδέει την ευτυχία με το νόημα της ζωής και αυτό είναι οι σχέσεις με τους άλλους ανθρώπους. Οι φιλικές, οι ερωτικές, η αίσθηση ότι ανήκεις κάπου, ότι μοιράζεσαι, ότι δίνεις και παίρνεις.
Η απομόνωση και η μοναξιά, όπως και το να έχεις επιφανειακές, χωρίς ουσία σχέσεις, δεν βοηθούν αλλά ούτε και προσθέτουν νόημα και ευτυχία. Το να αγαπάς και να αγαπιέσαι είναι βασικός πυλώνας και ενώ μοιάζει απλό και εύκολο, μας δυσκολεύει την ζωή και ο βασικός λόγος είναι ότι έχουμε διαφορετική αντίληψη της πραγματικότητας. Ειδικά στις διαπροσωπικές σχέσεις όπου κατά την συνδιαλλαγή, το πράγμα μπερδεύεται πολύ.
O Άλμπερτ Αϊνστάιν είπε ότι “στην ευφυΐα, η φαντασία είναι πιο σημαντική από τις γνώσεις”. Η φαντασία όμως είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ενσυναίσθηση, με την ικανότητα δηλαδή, να νιώσουμε την συναισθηματική και ψυχική κατάσταση ενός άλλου ατόμου, την ικανότητα να κατανοήσουμε την συμπεριφορά και τα κίνητρά του. Να πλησιάσουμε την πραγματικότητα του. Η επαφή με τον συναισθηματικό μας κόσμο και κατ’επέκταση με τον κόσμο των άλλων ανθρώπων, αποτελεί σημαντική δεξιότητα για την πορεία μας στην ζωή.
Η ρήση του Σωκράτη “ένα ξέρω, ότι δεν ξέρω τίποτα” είναι η οπτική προς την σωστή κατεύθυνση της ενσυναίσθησης. Η λαϊκή ρήση “μην κρίνεις εξ ιδίων τα αλλότρια” το πάει ακόμα παραπέρα. Μην αξιολογείς, βάσει των δεδομένων σου τους άλλους!
Ίσως πιο σημαντικό απ’όλα είναι να προσεγγίζουμε με σεβασμό και αγάπη την πραγματικότητα, τόσο την δική μας όσο και των άλλων. Το να ανοίξουμε σε άλλους κόσμους, διαφορετικής αντίληψης, που ίσως έχει νόημα να εξερευνήσουμε, είναι χρήσιμο και αποδοτικό. Αν αποφασίσουμε φυσικά ότι αξίζει τον κόπο, καθώς ο καθένας μας κουβαλάει τις αλήθειες του και είναι δικαίωμα μας να επιλέξουμε ποιού η αλήθεια μας αφορά, ποιά είναι περισσότερο κερδοφόρα και λιγότερο ζημιογόνα στην συγκεκριμένη χρονική στιγμή για εμάς, και πως μπορεί να βοηθήσει στην εξέλιξη μας, αν αυτό αποτελεί στόχο για την ζωή μας.
Πολλοί άνθρωποι έχουν έμφυτη την σοφία μέσα τους, έχουν το χάρισμα και την ικανότητα, συνειδητά ή ασυνείδητα, να παίρνουν τις σωστές αποφάσεις και να έχουν πάντα νόημα στην ζωή τους. Οι περισσότεροι όμως προχωρούμε στον δρόμο της εξέλιξης με μεγάλο κόπο και απώλειες. Κι αυτό γιατί προχωρώντας, αφήνουμε πίσω πολλούς. Πολλούς που αγαπάμε και που έχουμε δεθεί μαζί τους. Αφήνουμε πίσω συχνά καταστάσεις και συνθήκες ζωής, ιδεολογίες, δεδομένα της ζωής μας, πάσης φύσεως. Οι δυναμικές που βόλευαν αλλάζουν και η νέα πραγματικότητα δεν είναι εύκολα καλοδεχούμενη.
Η εξελικτική μας όμως πορεία, είναι το σημαντικότερο για την ευδαιμονία μας και κανένας ή τίποτα δεν θα πρέπει να μας το στερεί, ούτε ο ίδιος ο εαυτός μας. Γιατί τότε χάνουμε το νόημα της ζωής και ως εκ τούτου, την ίδια μας την ζωή. Το νόημα που είναι ταυτισμένο με την ίδια την έννοια της ζωής στην καθαρή της μορφή, απαλλαγμένης από βαρίδια και ομίχλες εσωτερικές και εξωτερικές. Αν θα επιλέξουμε να το φτάσουμε, από εμάς εξαρτάται, από το πόσο θάρρος και κουράγιο θα δείξουμε να τα βάλουμε με θεούς και δαίμονες και να προχωρήσουμε μπροστά. Δεν το κάνουν όλοι. Δεν το θέλουν όλοι.
Όσοι όμως αποφασίσουν ότι θέλουν να έχουν νόημα, γαλήνη και χαρά στη ζωή τους, να ξέρουν ότι γίνεται, ακόμα και αν όλοι οι άλλοι λένε ή δείχνουν το αντίθετο.
Το ότι το επιτυγχάνουν λίγοι, δεν είναι λόγος παραίτησης. Είναι κίνητρο ζωής.
