Ο Γιώργος Παπαγεωργίου είναι ψυχολόγος και συνιδρυτής της Ψυχικής Φροντίδας. Μιλήσαμε μαζί του για ένα θέμα, που ενώ απασχολεί πάντα, παραμένει διφορούμενο. Ποιος είναι ο κακός άνθρωπος; Πως ορίζεται και ποιά η σχέση του με την ψυχοπαθητική προσωπικότητα; Είναι ο νάρκισσος ψυχοπαθητική προσωπικότητα; Πως επηρεάζουν όλοι αυτοί τη ζωή μας και πως αντιμετωπίζονται;
Συνέντευξη Τζένη Φραγκούλη
Τι είναι η κακία; Ποιοι ορίζονται ως “κακοί” άνθρωποι;
Εξαρχής θα πρέπει να εξηγήσουμε τι είναι κακία. Η κακία έχει πολλούς ορισμούς κι είναι κοινωνική έννοια. Εμείς ορίζουμε ως κακία την κατάσταση όπου το κύριο ενδιαφέρον κάποιου είναι “να την φέρει στους άλλους”, να τους ρίξει, δηλαδή να τους εκμεταλλευτεί με έναν σκόπιμο τρόπο, να τους ζημιώσει. Αν λοιπόν ορίσουμε την κακία με αυτό τον ορισμό, τότε κακοί άνθρωποι είναι αυτοί που στην ψυχολογία, τους ονομάζουμε ψυχοπαθητικούς ή αλλιώς ψυχοπαθητικές προσωπικότητες.
Είναι δύσκολες έννοιες να οριστούν διότι ακόμα και οι λέξεις που χρησιμοποιούμε για να αναφερθούμε σε αυτές, έχουν διαφοροποιήσεις. Θα προσπαθήσω εδώ με συντομία να σας πω τις τρεις κυριότερες. Παλαιότερα χρησιμοποιούσαμε τον όρο “αντικοινωνικός” αλλά είναι όρος που τον έχουμε εγκαταλείψει διότι το νόημα του παρεξηγείται εύκολα. Σε κοινωνικό επίπεδο όταν χαρακτηρίζουμε κάποιον “αντικοινωνικό”, συνήθως εννοούμε ότι δεν έχει κοινωνική ζωή. Αλλά αυτό δεν είναι το σωστό ψυχολογικό νόημα. Στην ψυχολογία, όταν χαρακτηρίζουμε ως αντικοινωνικό κάποιον, εννοούμε ότι το προσωπικό του ενδιαφέρον στρέφεται εναντίον της κοινωνίας και όχι ότι δεν είναι κοινωνικός.
Με άλλα λόγια, ο αντικοινωνικός/ψυχοπαθητικός μπορεί κάλλιστα να έχει πολύ έντονη κοινωνική ζωή. Ως όρος, το αντικοινωνικός αναφέρεται στην ψυχική του τάση να λειτουργεί εναντίον των άλλων, δηλαδή της κοινωνίας γύρω του. Μάλιστα, σε παλαιότερες εποχές χρησιμοποιούσαμε την λέξη κοινωνιοπαθητικός αλλά ούτε και αυτός είναι πολύ επιτυχημένος όρος. Όταν οι ειδικοί λέμε κάποιον ψυχοπαθητικό, εννοούμε ότι οι σκέψεις και η συμπεριφορά του, στρέφονται εναντίον των άλλων. Μάλιστα, όσο πιο έντονα ψυχοπαθητικός είναι κάποιος, τόσο πιο επιτυχημένη είναι η κοινωνική του συμπεριφορά, αφού με αυτήν αλιεύει τα θύματα του.
Επειδή στη προσωπικότητα τους διακρίνονται από σκληρότητα και από αδιαφορία για τους άλλους, στις σύγχρονες κοινωνίες όπου ανθούν οι συνθήκες σκληρού ανταγωνισμού, ακριβώς αυτά τα χαρακτηριστικά, η σκληρότητα και η αδιαφορία, μεταλλάσσονται σε προτερήματα, τα οποία συμβάλλουν στο να καταλήγουν να θεωρούνται επιτυχημένοι σε κοινωνικό και σε οικονομικό επίπεδο. Το αντίστροφο, οι ιδιότητες δηλαδή των άλλων, να νοιάζονται και να μπορούν να αφοσιωθούν σε συνθήκες κοινωνικού ανταγωνισμού ή μέσα σε σχέσεις, θεωρούνται μειονεκτήματα.
Οι ψυχοπαθητικοί λοιπόν ανθούν σε ανταγωνιστικές κοινωνίες.
Πώς μπορούμε να διακρίνουμε έναν τέτοιο άνθρωπο; Ξεχωρίζουν;
Σε επίπεδο συμπεριφοράς, συνήθως έχουν σαγηνευτικούς τρόπους, είναι γοητευτικοί και φαίνονται πολύ εξευγενισμένοι. Αυτά όμως για τους ψυχοπαθητικούς είναι όπλα και όχι κάτι αληθινά πηγαίο από μέσα τους.
Στέκονται κυρίαρχοι, επιτηδευμένοι, με μία παγερή ευγένεια και μία ορθότητα συμπεριφοράς, στοιχεία που συμβάλλουν στο να φτάνουμε να τους περιγράφουμε ως “φίδια με κουστούμια”.
Παρομοίωση μάλιστα που ίσως είναι ιδιαίτερα πετυχημένη, αν σκεφτεί κανείς ότι οι ψυχοπαθητικοί προκόβουν ιδιαίτερα σε ανταγωνιστικά περιβάλλοντα όπως είναι οι επιχειρήσεις, τα μέσα ενημέρωσης και βεβαίως η πολιτική. Οι επαγγελματίες που δραστηριοποιούνται σε αυτούς τους χώρους, έχουν δυστυχώς αυξημένο ποσοστό συμμετοχής σε αυτή την κατηγορία ανθρώπων. Με απλά λόγια, οι ψυχοπαθητικοί είναι συχνότατα ιδιαίτερα επιτυχημένα άτομα σε αυτούς τους τομείς, ακριβώς επειδή έχουν να κάνουν με μηχανισμούς χειριστικούς και τελικά επικράτηση/έλεγχο πάνω σε άλλους ανθρώπους.
Είναι η εξουσία που τους γοητεύει. Συνήθως οι ψυχοπαθητικοί είναι και Νάρκισσοι, παρότι αυτό είναι ξεχωριστό στοιχείο που μπορεί και να μην συνυπάρχει.
Άνθρωποι που έχουν τύχει εκμετάλλευσης στη ζωή τους από ανάλογα ψυχοπαθητικά άτομα, αναρωτιούνται, πώς θα μπορούσαν να είχαν αντιληφθεί νωρίτερα τι συνέβαινε;
Αυτό δεν είναι εύκολο. Οι ψυχοπαθητικοί χαρακτήρες ξέρουν να χειρίζονται τον λόγο τους ικανοποιητικά, τόσο ώστε να κρύβουν τα συναισθήματά τους κι όχι να τα φανερώνουν. Έτσι παραμένουμε ανυποψίαστοι απέναντι τους, και όταν φτάσουμε να τους αντιληφθούμε θα είμαστε ήδη ξεγελασμένοι ή/και προδομένοι.
Ένα άλλο έμμεσο κριτήριο είναι ότι οι ψυχοπαθητικοί άνθρωποι αρέσκονται στο να επικρίνουν και να διαπληκτίζονται. Κι αυτό γιατί έχουν ανάγκη από έντονες εμπειρίες κι εντάσεις για να αισθανθούν ζωντανοί. Με άλλα λόγια, η ένταση και οι καβγάδες δεν τους εξαντλούν. Αντίθετα, θρέφονται από αυτά.
Για όποιον θελήσει να διακρίνει τις λεπτές συμπεριφορές στον τρόπο λειτουργίας που τους προσδιορίζει, είναι χρήσιμο να αναφέρουμε αυτές τις διεργασίες που χρησιμοποιούν για να επικοινωνήσουν: είναι πάρα πολύ ελεγκτικοί και επιθυμούν να ελέγχουν τα πάντα σε επίπεδο παντοδυναμίας. Χρησιμοποιούν πολύ έντονα έναν μηχανισμό ψυχικής αντιστροφής, που ονομάζεται προβλητική ταύτιση. Για παράδειγμα, “δεν σε μισώ εγώ, εσύ είσαι πού με μισείς… “, “δεν σε αδίκησα εγώ, εσύ είσαι που με αδικείς…” Ας τα προσέχουμε αυτά.
Υπάρχουν άλλες συμπεριφορές που θα πρέπει να μας θορυβήσουν ώστε να μπορέσουμε να προφυλαχτούμε, όσο αυτό είναι δυνατόν;
Συχνότατα έχουν σεξουαλικές διαστροφές, έλλειψη ηθικής συνείδησης στο να αναγνωρίζουν τι είναι καλό και κακό, δείχνουν πάρα πολύ μεγάλη σχετικότητα στο τι είναι δίκαιο και άδικο (” τα καλά και συμφέροντα”) και φυσικά οι ίδιοι δεν φταίνε… ποτέ, σε τίποτα. Επίσης, ποτέ δεν προσκολλώνται σε άλλους ανθρώπους, δεν έχουν δηλαδή αδυναμίες, δεν έχουν κολλητούς φίλους, ούτε πραγματικά αγαπημένους σε σχέσεις.
Για τους πιο ψυχοπαθητικούς, η χρησιμότητα των άλλων ανθρώπων, υφίσταται μέχρι να εξαντληθεί αυτή η χρησιμότητά τους και να μην έχουν πλέον να κερδίσουν τίποτα. Την στιγμή που η χρησιμότητα τους θα πάψει να υφίσταται (όταν επιτύχουν το αποτέλεσμα που ήθελαν), τότε τους ξεχνούν ή και τους απομακρύνουν.
Αρέσκονται να υπερηφανεύονται για οτιδήποτε δόλιο έχουν κάνει, όπως για κατακτήσεις, για απάτες, για το πόσο έχουν καταφέρει να ξεγελάσουν κάποιους, κι έχουν ανάγκη να υπερηφανεύονται ακριβώς γι’αυτά γιατί νομίζουν ότι έτσι εντυπωσιάζουν αυτούς που θέλουν!
Προσέξτε ιδιαίτερα ότι η συμπεριφορά τους, παρότι ευγενική, σκοπεύει πάντα σε μία (εσκεμμένη) προσπάθεια εκμετάλλευσης των άλλων. Θέλουν μόνο να παίρνουν και όχι να συνεργάζονται προς ένα αμοιβαίο όφελος.
Ένα χαρακτηριστικό τους ακόμα, είναι πως δεν νιώθουν ντροπή. Όταν κάνουν κάτι κακό (ατιμία, απιστία) ντρέπονται όταν συλλαμβάνονται, όταν γίνονται αντιληπτοί, που τους αντιλήφθηκαν, ντρέπονται που πιάστηκαν…
Τέλος, έχουν ένα ακόμα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό: δείχνουν άφοβοι. Όταν θα ακούσετε κάποιον να μιλάει τελείως άφοβα, π.χ. να περιγράφει πως δεν φοβάται τίποτα και κανέναν, τότε να υποψιαστείτε ψυχοπαθητικότητα.
Πως γίνεται ένας άνθρωπος κακός; Τι είναι αυτό που κάνει κάποιον ψυχοπαθητικό;
Δυστυχώς αυτό ανάγεται στην παιδική τους ηλικία. Η ψυχοπαθητικότητα ως χαρακτηριστικό προκύπτει από μία παιδική ηλικία που είχε ανασφάλεια και χάος στην ανατροφή.
Είτε είχε αδύναμη μητέρα ή καταθλιπτική ή υστερική, είτε είχε εκρηκτικό πατέρα π.χ. αλκοολικό, είτε υπήρξαν σημαντικές απώλειες, έντονοι διαπληκτισμοί ή οικογενειακοί χωρισμοί. Οτιδήποτε μπορείτε να φανταστείτε που μπορεί να προκαλέσει αστάθεια και φόβο, μπορεί δυνητικά να καταλήξει σε ανάπτυξη ψυχοπαθητικότητας.
Για όσους αρέσκονται να ακούνε ψυχαναλυτικές ερμηνείες, θα πω ότι αυτό που βασανίζει, που δημιουργεί έναν ψυχοπαθητικό και τον κάνει κακό άνθρωπο, είναι η βαθιά εσωτερική του επιθυμία να καταστρέψει αυτό που επιθυμεί. Δυστυχώς θέλει να σας κάνει “κακό”, όχι τόσο για να πάθετε κάτι εσείς, όσο για να επιβεβαιώσει ο ίδιος στον εαυτό του ότι καταστράφηκε κάτι που ο ίδιος δεν είχε. Συχνά αυτό που θέλει να καταστρέψει είναι η δική σας “ευτυχισμένη κατάσταση”, και αυτό όχι γιατί ο ίδιος θα κερδίσει “κάτι” από τη δυστυχία σας, απλώς και μόνο γιατί αυτή η “ευτυχισμένη κατάσταση” δεν του ανήκε!
Η συμπεριφορά των ψυχοπαθητικών έχει δύο κύρια στοιχεία: προσπαθούν πάντα να υποτιμήσουν τους άλλους και να τους ταπεινώσουν. Δυστυχώς οι ψυχοπαθητικοί βρίσκονται κυρίως στους επαγγελματικά πολύ επιτυχημένους. Σκληροί, αδίστακτοι, ανήθικοι, απάνθρωποι εργοδότες και επιχειρηματίες, επαγγελματίες των μέσων ενημέρωσης, του θεάματος και πολιτικοί.
Τι κάνουμε όταν βρεθούν στον δρόμο μας; Δεν πρέπει με τίποτα να είμαστε ελαστικοί απέναντι τους. Μόνον η συνέπεια κι η πειθαρχία μπορεί να λειτουργήσει προστατευτικά απέναντι τους. Γιατί οι ψυχοπαθητικοί το μόνο που σέβονται είναι η δύναμη και η σταθερότητα.
Να οπλιστούμε με δύναμη και κουράγιο. Γιατί το πιο πιθανό, αν τύχει να τους παντρευτούμε, να έχουμε ερωτική σχέση μαζί τους ή να συνεργαστούμε ή έστω να συνδιαλλαγούμε για μεγάλα χρονικά διαστήματα μαζί τους, είναι να χρειαστούμε εμείς ψυχοθεραπεία.
Ο Γιώργος Παπαγεωργίου είναι διευθυντής & επόπτης επιστημονικού προσωπικού στη Ψυχική Φροντίδα. Έχει σπουδάσει Ψυχολογία στην Αγγλία και έχει κάνει μεταπτυχιακή εκπαίδευση στην Ψυχολογία της Υγείας. Παρότι έχει λάβει αρχικά Συστημική εκπαίδευση, πλέον τον ελκύει η προσέγγιση Σχεσιακής Ψυχανάλυσης (Relational Psychoanalysis). Έχει μεγάλη εμπειρία στην παρακολούθηση και παροχή συμβουλών σε θεραπευόμενους με κατάθλιψη, αγχώδεις διαταραχές, χαρακτηρολογικές δυσλειτουργίες. Έχει συνιδρύσει την εταιρεία “Ψυχική Φροντίδα ” (www.psychikifrontida.gr) και μεταξύ άλλων συμβουλεύει με εποπτικό ρόλο τους επιστημονικούς συνεργάτες της “Ψυχικής Φροντίδας”. Η πλούσια εμπειρία του τον οδήγησε στη δημιουργία της πρώτης οργανωμένης μονάδας παροχής ψυχικής φροντίδας κατ’ οίκον στην Ελλάδα. Είναι μέλος των Group Analytic Society International και International Association for Relational Psychoanalysis & Psychotherapy (IARPP) – ΗΠΑ.
Tηλέφωνο επικοινωνίας: 210 7213353
