Εντυπωσιακά χρυσά Ελληνιστικά σκουλαρίκια, 4ος-3ος αιώνας π.Χ. της Δυναστείας των Πτολεμαίων με κεφάλι λιονταριού-γρύπα. Οι κρίκοι που σχηματίζονται από τυλιγμένο σύρμα με ακροδέκτες κεφαλής ζώου είναι ο συνηθέστερος τύπος ελληνιστικού σκουλαρικιού. Ο γρύπας είναι ένα μυθικό φτερωτό ζώο που συνήθως έχει κεφάλι αετού ή κεφάλι λιονταριού με κέρατα και σχετίζεται με τη μακεδονική δυναστεία. Ο Πτολεμαίος θεωρείται ότι ήταν ετεροθαλής αδελφός του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Φυλάσσονται στο ΜΕΤ, Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Ύόρκης.
Το λιοντάρι αποτελεί σημαντικό σύμβολο για τους ανθρώπους εδώ και δεκάδες χιλιάδες χρόνια. Αρκετές ανακαλύψεις οστών λιονταριών στην Ελλάδα, την Ουκρανία και τα Βαλκάνια επιβεβαίωσαν ότι τα λιοντάρια ζούσαν εκεί σίγουρα από την 5η χιλιετία π.Χ. μέχρι τον 6ο αιώνα π.Χ., ενώ σύμφωνα με τις γραπτές πηγές επιβίωναν ίσως μέχρι τον 1ο ή ακόμη και τον 4ο αιώνα μ.Χ., κάτι που προηγουμένως αποτελούσε μόνο υποψία ορισμένων αρχαιολόγων.
Η έντονη έμφαση στα λιοντάρια στην πρώιμη ελληνική παραστατική τέχνη, ιδιαίτερα στη μυκηναϊκή Ελλάδα από το 1600-1400 π.Χ., αντανακλούσε τον κόσμο στον οποίο ζούσαν οι Έλληνες και δεν βασιζόταν σε ιστορίες από ανατολικότερα μέρη, όπως πίστευαν κάποτε.
Ήρωες και ηγεμόνες επιδείκνυαν τη σωματική τους δύναμη σε κυνήγια λιονταριών και τα απεικόνιζαν σε ιστορικά αρχεία και εικόνες ως τρόπο επιβεβαίωσης της εξουσίας τους. Τα λιοντάρια και ο λεοντοκτόνος Ηρακλής, ο οποίος ήταν σημαντικός στη Μακεδονία ως πρόγονος της βασιλικής φυλής των Αργεάδων, απέκτησαν ιδιαίτερη σημασία στην ύστερη κλασική και πρώιμη ελληνιστική μακεδονική τέχνη.
Το πιο αξιοσημείωτο λιοντάρι της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας ήταν το λιοντάρι της Νεμέας, που σκοτώθηκε με γυμνό χέρι από τον Ηρακλή, ο οποίος στη συνέχεια φόρεσε τη γούνα του ως άτρωτο μαγικό μανδύα.
Ως γνωστόν, το μοναδικό σωζόμενο κομμάτι μυκηναϊκής γλυπτικής είναι η πύλη με τα λιοντάρια της ακρόπολης των Μυκηνών, η οποία (εκτός από παρόμοιες εικόνες που βρέθηκαν στην Κνωσό) δείχνει τη μεγάλη σημασία αυτού του συμβολισμού στους πολύ πρώιμους ελληνικούς πολιτισμούς.
Ο Λέοντας του Πειραιά, το 3μετρο μαρμάρινο γλυπτό, που προσομοιάζει με τον “λέοντα της Χαιρωνείας”, και που από την επιβλητική παρουσία του οποίου, το λιμάνι ονομαζόταν και Πόρτο Λεόνε, κλάπηκε από τον Βενετό Μοροζίνι και μεταφέρθηε ως τρόπαιο στη Βενετία.
Σε άλλους πολιτισμούς, τα λιοντάρια εξισώνονται με μεγάλη δύναμη και αξιοπρέπεια και έτσι χρησιμοποιούνται συχνά για να αντιπροσωπεύουν τη βασιλική εξουσία ή τον ηρωισμό.
Τα φυλαχτά με λιοντάρια, ήταν δημοφιλή στην Αίγυπτο. Ως σύμβολο του θεού του ήλιου, Ρα, το λιοντάρι ήταν, κατ’ επέκταση, σύμβολο των Φαραώ. Φορεμένο, ένα φυλαχτό με θέμα το λιοντάρι μπορούσε να συμβολίζει την αγριότητα και τη γενναιότητα, προικίζοντας τον κάτοχό του με τις ίδιες ιδιότητες.
Ο Γρύπας ήταν ορνιθομορφική απεικόνιση κοινή στην ελληνική μυθολογία και τις παραδόσεις ευρασιατικών πληθυσμών. Ο Γρύπας ήταν το έμβλημα της αρχαίας πόλης των Αβδήρων (τα Άβδηρα είναι κωμόπολη του Νομού Ξάνθης της Θράκης στον Νέστο ποταμό. Υπήρξε πατρίδα του φιλόσοφου Δημόκριτου, του σοφιστή Πρωταγόρα). Ο γρύπας είχε σώμα λιονταριού, κεφάλι και φτερά αετού και είναι σύμβολο συνδεδεμένο κυρίως με τη Μινωική Κρήτη. Σχετικά με τον Μινωικό άπτερο Γρύπα, υπάρχουν ευρήματα αρχαιολογικών ανασκαφών από την Ύστερη Εποχή του Χαλκού, 1450 – 1400 π.Χ.
Κείμενο Τζένη Φραγκούλη
