Τα όνειρα, αυτές οι αλλοπρόσαλλες συρραφές εικόνων, μορφών, συναισθημάτων που γεννιούνται στην πολύ ελαφριά φάση του ύπνου που ονομάζεται REM (rapid eye movement), έχουν βασικούς πυλώνες τα βιώματα και την μνήμη μας. Συνήθως βλέπουμε πολλά όνειρα κάθε βράδυ και έχει μετρηθεί ότι σε μια ζωή, τα όνειρα μας διαρκούν σε σύνολο, πέντε ή έξι χρόνια, ενώ θυμόμαστε μόνο το 5% ή 10% από αυτά.
Σύμφωνα με τον Sigmund Freud που πρωτοασχολήθηκε, τα όνειρα παρουσιάζουν μια διήγηση και αναδύονται από το ασυνείδητο. Βασικός μηχανισμός δημιουργίας τους, η καταστολή των επιθυμιών και των ενστίκτων που επιβάλλει η κοινωνία, τα οποία ένστικτα και επιθυμίες, βρίσκουν διέξοδο έκφρασης (συνήθως συμβολική) στα όνειρα. Η νεύρωση (αποτέλεσμα επίσης αυτής της καταστολής) είναι η πολεμική ανάμεσα στο υπερεγώ και στο ένστικτο (ο άνθρωπος βρίσκεται πάντα ανάμεσα σε αυτή την διαμάχη) και αυτή η δυσβάσταχτη συχνά ένταση, η βαθιά κρυμμένη στο ασυνείδητο για λόγους επιβίωσης, διαμορφώνει τις εικόνες και τα συναισθήματα στα όνειρα.
“Τα όνειρα, όσο πιο τρελά φαίνονται, τόσο περισσότερο σημαντικά για το περιεχόμενο και την ερμηνεία τους είναι” Sigmund Freud
Οι μεταγενέστεροι του Freud ψυχολόγοι, συμφωνούν ότι τα όνειρα έχουν έναν σκοπό και σίγουρα δεν πρόκειται για μηνύματα σχετικά με το μέλλον μας. Αντίθετα πιστεύουν ότι τα όνειρα λειτουργούν μάλλον ως μεσολαβητές στη ρύθμιση της διάθεσης, μια διαδικασία που μοιάζει με θεραπεία, τα οφέλη της οποίας δυστυχώς χάνουν οι άνθρωποι που στερούνται ύπνου και έτσι στερούνται και τα όνειρα.
Υπάρχουν βέβαια και πολλοί επιστήμονες που πιστεύουν ότι τα όνειρα δεν σημαίνουν τίποτα απολύτως και είναι απλώς ένα μηχανισμός χαλάρωσης που ανασύρει τυχαία εικόνες. Σε αυτή την θεωρία όμως είναι δύσκολο να εξηγηθεί η παρουσία των έντονων συναισθημάτων που δημιουργούν αυτές οι αφηγήσεις. Ο Φινλανδός ψυχολόγος Antti Revonsuo, ένας από τους τελευταίους ερευνητές της φύσης των ονείρων και της λειτουργίας τους, διαπίστωσε ότι κατά τη διάρκεια του ύπνου REM, η αμυγδαλή (το τμήμα fight-or-flight του εγκεφάλου) πυροδοτείται με παρόμοιο τρόπο, όπως και κατά τη διάρκεια μιας απειλής επιβίωσης. «Η κύρια λειτουργία των αρνητικών ονείρων», εξηγεί, «είναι η πρόβα για παρόμοια πραγματικά γεγονότα, έτσι ώστε η αναγνώριση απειλών και η αποφυγή τους, να συμβαίνει γρηγορότερα και πιο αυτόματα σε ανάλογες πραγματικές καταστάσεις». Με άλλα λόγια, τα όνειρα είναι ένα εξελικτικό χαρακτηριστικό που έχει σχεδιαστεί για να μας βοηθά να εξασκηθούμε στο να είμαστε ασφαλείς.
Ο Carl Jung, μαθητής του Freud, υποστήριζε ότι τα όνειρα αποτελούν ένα “παράθυρο” στο υποσυνείδητο, προσφέροντας προτεινόμενες λύσεις για ένα πρόβλημα του συνειδητού κόσμου του ατόμου και μέσω της ανάλυσης των ονείρων μπορεί να βοηθηθεί σημαντικά η θεραπεία ψυχολογικών προβλημάτων.
Ο Jung πίστευε ότι ο συμβολισμός είναι η διαδικασία μέσω της οποίας ένα αντικείμενο παρουσιάζεται διαμέσου ενός άλλου και έτσι στα όνειρα, ένα οδυνηρό ή μη αποδεκτό αντικείμενο ή κατάσταση αντικαθίσταται, δηλαδή συμβολίζεται με ένα άλλο λιγότερο ενοχλητικό και απαγορευμένο. Για παράδειγμα ένα πιστόλι ή ένα μαχαίρι, συμβολίζει το πέος, ενώ η τσάντα, η κοσμηματοθήκη, το αιδοίο. Το παρελθόν απεικονίζεται συνήθως στα όνειρα με αγάλματα, παλιά κτίρια, ηλικιωμένα άτομα. Το σύμβολο είναι αποτέλεσμα της σύγκρουσης δύο αντιθετικών αναγκών και αντιπροσωπεύει ένα συμβιβασμό.
Μια επιθυμία για παράδειγμα, που δεν είναι αποδεκτή από τις αντιστάσεις του “εγώ” του ατόμου, συμβολοποιείται. Μάλιστα ο Sigmund Freud στον πρόλογο της τρίτης έκδοσης του έργου του “Η ερμηνεία των ονείρων” έγραφε ότι η πρόβλεψη του για τις μεταγενέστερες κατευθύνσεις σε σχέση με την ερμηνεία των ονείρων και την σημασία του συμβολισμού, είναι η επιδίωξη σύνδεσης τους με τις νευρώσεις, τις διαταραχές των πνευματικών λειτουργιών αλλά και της ποίησης, της λαογραφίας, του μύθου, της καθημερινής γλώσσας. Όπως και συνέβη.
Τα όνειρα θεωρούνται πλέον μια προσομοίωση της αντίληψης μας για την πραγματικότητα της ζωής μας, όσον αφορά τον χαρακτήρα, τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις, τις πράξεις και την στάση και το περιβάλλον μας. Το γεγονός ότι η θεματολογία και οι συμβολισμοί είναι όμοιοι στα όνειρα διαφορετικών πληθυσμών και σε ριζικά διαφορετικούς πολιτισμούς, υποδεικνύει ότι τα κοινά που έχουν οι άνθρωποι μεταξύ τους είναι συχνά πολύ βαθύτερα και πιο πρωτόγονα από αυτά που δεν έχουν.
Ο Αριστοτέλης ήταν όμως ο πρώτος που επισήμανε ότι τα όνειρα, τα ερεθίσματα και οι συμβολισμοί τους, θα μπορούσαν να αποκαλύψουν στον γιατρό τα πρώτα σημάδια μιας μόλις εκδηλούμενης αλλαγής στο σώμα, η οποία την ημέρα δεν έγινε αντιληπτή.
Σε μελέτη που έχει δημοσιευτεί στο επιστημονικό έντυπο «Psychotherapy and Psychosomatics» αναφέρεται ότι ο θυμός και η επιθετικότητα στα όνειρα, συχνά συνδέονται με προβλήματα υγείας όπως για παράδειγμα η ημικρανία. Ενώ στα άτομα με αναπνευστικά προβλήματα τα όνειρα πνιγμού είναι συχνά.
Οι εφιάλτες, είναι η επανεμφάνιση ή η έμμεση σύνδεση με μια τραυματική ανάμνηση. Είναι σύμπτωμα της διαταραχής μετατραυματικού στρες, προκαλεί συναισθηματική δυσφορία και έχει ισχυρή συμβολική σημασία. Τα πιο συχνά θέματα στους εφιάλτες είναι η αγωνία όταν κάποιος μας κυνηγάει να μας κάνει κακό, η αίσθηση της παράλυσης, η αγωνία της απώλειας (προσώπων, καταστάσεων, μελών του σώματος όπως μαλλιά και δόντια), της αργοπορίας και ο θάνατος ως μη επιστρέψιμη συνθήκη. Οι συχνοί εφιάλτες στα παιδιά, ίσως μαρτυρούν ένα συναισθηματικό τραύμα (που μπορεί να δημιουργηθεί ακόμα και με την ενασχόληση τους με βίαια βιντεοπαιχνίδια).
Ο Sigmund Freud προσπαθούσε να αναλύσει τα όνειρα με ελεύθερους συνειρμούς, συνδέοντας τα γεγονότα της προηγούμενης μέρας με το όνειρο που ακολούθησε το βράδυ. Η φύση των ψυχικών δυνάμεων που με την συνέργεια και την αντενέργεια τους παράγουν το όνειρο, είναι τα δεδομένα με τα οποία “δουλεύει” ο θεραπευτής.
Το συναίσθημα που συνοδεύει την εικόνα και το σύμβολο, δίνει συγκεκριμένη έννοια στο όνειρο και στον μηχανισμό της απώθησης που έχει προηγηθεί. Βασική αρχή σε κάθε προσπάθεια ψυχαναλυτικής εργασίας με τα όνειρα, είναι η επαφή με αυτό το συναίσθημα που συνόδευε το όνειρο και που κρύβεται κάτω από τις ιστορίες και τους συμβολισμούς. Το συναίσθημα αυτό, ανοίγει τον δρόμο προς το ασυνείδητο και τα απωθημένα του και αν εκπαιδευτούμε να του δίνουμε την πρέπουσα σημασία, μπορούμε και μόνοι μας να κατανοήσουμε τη σημασία αυτού που ονειρευτήκαμε, αν θέλουμε να κάνουμε το ασυνείδητο συνειδητό.
Κείμενο Τζένη Φραγκούλη
