Τι σημαίνει να είσαι άντρας; Τι συνεπάγεται η ταύτιση με καθορισμένους ρόλους και ταυτότητες φύλου και πόσο επηρεάζει την συμπεριφορά και κατ’επέκταση τις σχέσεις; Τι σημαίνει για γυναίκες και άντρες ο ορισμός που δίνουν για την αντρική και την γυναικεία ταυτότητα; Που μπορεί να οδηγήσει η περιορισμένη άποψη όταν αυτή υιοθετείται;
Κείμενο Τζένη Φραγκούλη
Η ισότητα των φύλων που βασίζεται στα ανθρώπινα δικαιώματα, αφορά σχεδόν κάθε πτυχή της κοινωνικής αλληλεπίδρασης και της δημόσιας πολιτικής, και κάθε άτομο επηρεάζεται άμεσα και προσωπικά από το περιβάλλον στο οποίο μεγαλώνει.
Οι ορισμοί και η προσήλωση σε αυστηρά καθορισμένους ρόλους και ταυτότητες φύλου, περιλαμβάνουν έννοιες και όρους που δεν είναι πάντοτε σαφείς, αλλάζουν με την πάροδο του χρόνου και διαφέρουν σε κλάδους όπως η ψυχολογία, η κοινωνιολογία, η ιατρική κλπ.
Η βασική γραμμή όμως όλων είναι ότι η βία αποτελεί παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και επηρεάζει όχι μόνο τα άτομα που εμπλέκονται αλλά και ολόκληρη την κοινωνία.
Η βία είναι ένα σύνολο συμπεριφορών, που έχουν τις ρίζες τους μεταξύ άλλως και σε περίπλοκα συναισθηματικά κίνητρα και αντιδράσεις. Οι ειδικοί στον τομέα της ψυχικής υγείας πιστεύουν ότι η βία μπορεί να θεωρηθεί ως επέκταση μιας κατά τα άλλα φυσιολογικής αντίδρασης. Όλοι στεναχωριόμαστε, αλλά μόνο μερικοί οδηγούνται σε κατάθλιψη. Όλοι ανησυχούμε, αλλά όχοι όλοι οδηγούνται σε αγχώδεις διαταραχές. Όλοι θυμώνουμε αλλά μερικοί μόνο οδηγούνται σε βίαιη συμπεριφορά.
Οι στατιστικές παγκόσμια, δείχνουν ότι οι άνδρες ευθύνονται για τη συντριπτική πλειοψηφία των περιστατικών βίας εκφράζοντας την επιθετικότητά τους άμεσα, μέσω σωματικής ή λεκτικής κακοποίησης και αυτή η ανδρική επιθετικότητα είναι σχεδόν πάντα ποινικό αδίκημα. Η παθητική επιθετικότητα ακόμα δεν έχει ποινικοποιηθεί (αφορά και τα δύο φύλα).
Ωστόσο, οι λόγοι για τους οποίους οι άνδρες ενεργούν βίαια, εμπεριέχει πολύπλοκους βιολογικούς, ψυχολογικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες με έναν από τους βασικούς υπεύθυνους τον ορισμό που δίνεται στην ταυτότητα του φύλλου.
Το γεγονός ότι οι άντρες θεωρούνται περισσότερο άντρες από τους περισσότερους πολιτισμούς αλλά και ένα μεγάλο μέρος του αντίθετου φύλου, όταν επιδεικνύουν “δύναμη” όπως αυτή ορίζεται από χαρακτηρολογικούς και άλλους λόγους, είναι βαθιά ριζωμένο, καθώς από νεαρή ηλικία και από την στιγμή που αρχίζουν και καταλαβαίνουν τον κόσμο ως παιδιά και τα δύο φύλλα αρχίζουν να συνειδητοποιούν τι περιμένουν οι άλλοι από αυτά λόγω του φύλου τους, κάτι το οποίο διδάσκεται και δεν είναι θεώρηση με την οποία γεννιόμαστε.
Η κοινωνικοποίηση, η μετάδοση συμπεριφορών, στάσεων και απόψεων από γενιά σε γενιά έχει διαμορφώσει τους παραδοσιακούς ρόλους των αρσενικών στους περισσότερους πολιτισμούς σε αυτούς του προστάτη, του “κουβαλητή” και του πατέρα. Η αρρενωπότητα ορίζεται συχνά σε μια κουλτούρα ως η ικανότητα ενός άνδρα να επιτύχει και τους τρεις ρόλους.
Όλα τα παραπάνω επιδεινώνονται όταν στην εξίσωση προστίθεται το παιδικό τραύμα. Υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις ότι η σοβαρή παραμέληση και η βίαιη κακοποίηση στην παιδική ηλικία, η χαμηλή αυτοεκτίμηση που αναπτύσσεται από νεαρή ηλικία, αποτελούν παράγοντες υψηλού κινδύνου για βίαιη συμπεριφορά στους ενήλικες. Είναι απολύτως σαφές ότι η δυσλειτουργική ανατροφή των παιδιών μπορεί να προκαλέσει οξεία προβλήματα στην ανάπτυξη τους, τα οποία με τη σειρά τους μπορεί να οδηγήσουν σε παραβατική συμπεριφορά, συμπεριλαμβανομένης της βίας.
Εδώ, το θέμα της ελεύθερης βούλησης δεν πρέπει να παραβλέπεται καθόλου.
Η Αμερικανική Ψυχολογική Εταιρεία (APA), εξέδωσε κατευθυντήριες γραμμές που προειδοποιούν για τις συνέπειες μιας “παραδοσιακής” θεώρησης του ανδρισμού, η οποία όταν υιοθετείται εμφανίζει μεταξύ άλλων χαρακτηριστικά όπως η αποφυγή εμφάνισης αδυναμίας, ανάληψη ρίσκου με στόχο την εμφάνιση αφοβίας, δυναμικότητας και τελικά βία. Το να θεωρείται δηλαδή κάποιος “αληθινός άντρας” από το περιβάλλον του απαιτεί ενέργειες και συμπεριφορές που κρίνονται ως “αντρικές” και η αποφόρτιση συναισθημάτων με βίαια μέσα, στην αίσθηση πίεσης, είναι μια από αυτές.
Η τεστοστερόνη που πολλοί σπεύδουν να θεωρήσουν υπεύθυνη για την βίαιη ανδρική συμπεριφορά, έχει αποδειχτεί ότι αυξάνεται όταν οι άντρες βρίσκονται ήδη σε καταστάσεις έντονων συναισθημάτων όπως θυμό, ανταγωνισμό κλπ, και μόνο στους άνδρες με ιστορικό βίας αυτή η αύξηση της ορμόνης οδηγεί σε βία.
Σε μελέτη του Πανεπιστημίου της Virginia, αναφέρεται ότι ο αυτοέλεγχος, η ικανότητα παύσης και σκέψης πριν από τη δράση είναι ένας από τους ισχυρότερους προγνωστικούς παράγοντες για μια βίαιη συμπεριφορά.
Ο κύριος Will Smith φαίνεται να επιβεβαιώνει την έρευνα του Πανεπιστημίου. Και όταν κάποιος διακατέχεται από έλλειψη αυτοελέγχου, η άσκηση βίας συνήθως δεν περιορίζεται σε συγκεκριμένες συνθήκες και φύλο.
Η βία είναι ένα από τα μεγαλύτερα, πιο τραγικά προβλήματα της κοινωνίας. Αιτιολογείται, δεν δικαιολογείται.
Η θετική θεώρηση των χαρακτηριστικών ενός άντρα, η θετική αρρενωπότητα, άρρηκτα συνδεδεμένη με την στάση του απέναντι στις γυναίκες, έχει αρχές και αξίες ανθρωποκεντρικές, που δεν αλλάζουν κατά περίπτωση, έχει ενσυναίσθηση, έχει μέτρο και ευγένεια. Αυτοσυγκράτηση, έλεγχο. Δεν υποτιμά, δεν απαξιώνει, δεν ψεύδεται, δεν κομπάζει. Είναι προστατευτικός χωρίς να καταπιέζει, εμψυχώνει και ανυψώνει. Όσο για την επίδειξη δύναμης εξαντλείται στο να αντιμετωπίζει ειλικρινά και σε βάθος τους δικούς του δαίμονες.
Όλα τα παραπάνω τα είπε με τρεις λέξεις ο Πλάτωνας:
“Το να γνωρίζει κανείς το όμορφο, το καλό, το δίκαιο, σημαίνει να γίνεται ο ίδιος όμορφος, καλός και δίκαιος”
