Ο «βανδαλισμός» φέρνει αυτόματα στο μυαλό συνειρμούς και εικόνες από βαρβάρους που έχουν στόχο και είναι αποφασισμένοι να καταστρέψουν την κοινωνία. Προέρχεται δε από την συμπεριφορά μιας γερμανόφωνης φυλής, των Βανδάλων, οι οποίοι εισέβαλαν στη Δυτική Ευρώπη και κατέστρεψαν την τέχνη και τον πολιτισμικά σύμβολα κατά τη λεηλασία της Ρώμης το 455 μ.Χ..
Κείμενο Τζένη Φραγκούλη
Το υψηλό ποσοστό «βανδαλισμών» σε Ευρώπη και στις Ηνωμένες Πολιτείες έχει προκαλέσει αρνητικές επιπτώσεις και μεγάλες οικονομικές απώλειες που συνδέονται συχνά και με καταστροφή ανεκτίμητων έργων τέχνης. Αποτελεί όμως ατόπημα να αντιμετωπίζουμε τις πράξεις «βανδαλισμού» ως ένα ομοιογενές μοτίβο. Ειδικότερα όσον αφορά στον σχολικό «βανδαλισμό», τις αιτίες και την αντιμετώπισή του, καθώς κάθε παιδί που μπλέκει σε μπελάδες δεν είναι προϊόν ενός δυσλειτουργικού σπιτιού, μεγαλωμένο από αμελείς και εγκληματίες γονείς.
Xρειάζεται επίσης σοβαρότητα και προσοχή στο ποιες πράξεις θα ονομάσουμε «βανδαλισμός» γιατί αυτό που αυτόματα συμβαίνει όταν το κάνουμε, είναι ότι αρνούμαστε ότι μπορεί οφείλονται σε νόμιμα κίνητρα. Επίσης με αυτό τον τρόπο, αυτόματα στοχοποιείται ο δράστης, το παιδί, ο νεαρός, ως άτομο με παρεκλίνουσα συμπεριφορά, στιγματίζοντας το ότι αποτελεί κίνδυνο για την κοινωνία, αποδίδοντας του διαταραγμένο ψυχικό κόσμο και κατά συνέπεια διαταραγμένη σκέψη.
Με αυτό τον τρόπο όμως απαλλάσσεται η κοινωνία από τις ευθύνες της, και αγνοείται η συναλλαγή μεταξύ του δυο αυτών μερών, δηλαδή μεταξύ της ίδιας της κοινωνίας και του μεμονωμένου αποκλίνοντος μέλους της.
Επιπλέον και επίσης πολύ σημαντικό, υπονοείται η αδυναμία επιστημονικής διερεύνησης του προβλήματος και προωθείται η ανάγκη για αστυνομική αποτροπή της πράξης και αυστηρότερες ποινές.
Η ανάλυση της συμπεριφοράς των «βανδάλων» έχει αποκαλύψει τους αιτιώδεις παράγοντες στους βανδαλισμούς (Becker, 1963- Miller, 1966- Yablonsky, 1968). Μη οργανωμένα άτομα, από χαμηλότερες κοινωνικοοικονομικές ομάδες, διάγουν βίο με λίγες ελπίδες αλλαγής ή σημαντικής βελτίωσης, χωρίς αισθήματα ιδιοκτησίας ή σχέσης με την κοινωνία.
Ο βανδαλισμός κατά της περιουσίας και η βία κατά των ανθρώπων μπορεί να είναι αντίδραση για να μετατρέψει την πλήξη σε ενθουσιασμό και να αντλήσει ευχαρίστηση απότην παραβίαση ενός κοινωνικού ταμπού. Σε ένα βαθύτερο επίπεδο, ο βανδαλισμός είναι μια επιβεβαίωση ότι οι ανίσχυροι άνθρωποι που συνήθως ελέγχονται από θεσμούς και πράγματα μπορούν κατά καιρούς να επαναστατήσουν και να ελέγξουν τα “πράγματα”.
Οι πράξεις βανδαλισμού μπορούν να ταξινομηθούν σε μία από πέντε κατηγορίες ανάλογα με τη σημασία της συμπεριφοράς για το άτομο, χρησιμοποιώντας μια τυπολογία που ανέπτυξε ο Βρετανός κοινωνιολόγος Stanley Cohen (1968). Μια τέτοια ταξινόμηση συμβάλλει στη διάλυση της έννοιας του «βανδαλισμού» ως ενιαίου μοτίβου και πράξη που διαπράττεται από ανεγκέφαλους εφήβους.
Ο «Αποκτητικός βανδαλισμός»: βλάβη περιουσίας που γίνεται για να αποκτηθούν
χρήματα ή αγαθά, όπως το σπάσιμο αυτόματων πωλητών ή κουτιά κερμάτων τηλεφώνου, αφαίρεση εξαρτημάτων από αυτοκίνητα κλπ.
Ο «Ιδεολογικός βανδαλισμός»: πραγματοποιείται ρητά για την προώθηση ενός ιδεολογικού σκοπού.
Ο «Εκδικητικός βανδαλισμός»: ζημιά που προκαλείται σε έναν επιλεγμένο στόχο
προκειμένου ο ένοχος να εκδικηθεί τον ιδιοκτήτη, τον κηδεμόνα ή τον εκπρόσωπό του.
Το «Παιχνίδι βανδαλισμού»: η περιουσία καταστρέφεται στα πλαίσια ενός παιχνιδιού (ποιος μπορεί να σπάσει τα ψηλά παράθυρα, ποιος μπορεί να πυροβολήσει τις περισσότερες λάμπες του δρόμου, κλπ)
Ο «Κακόβουλος βανδαλισμός»: ζήμια που γίνεται σε περιουσία στο πλαίσιο μιας γενικής έκφρασης οργής ή απογοήτευσης. Εδώ ανήκει συνήθως και ο σχολικός «βανδαλισμός».
Πριν βάλουμε την ταμπέλα του «βανδαλισμού» σε κάθε αντικοινωνική συμπεριφορά, θα πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι ο εντοπισμός του προβλήματος βρίσκεται στον τρόπο με τον οποίο η κοινωνία σχετίζεται ή συνδέεται με τους πολίτες. Οι συνθήκες που δημιουργούν κοινωνική ανισότητα και θέτουν κάποιους ανθρώπους εκτός της συμβατικής δομής ανταμοιβής της κοινωνίας, τους καθιστούν αδιάφορους προς τους νόμους.
Ειδικά στον σχολικό «βανδαλισμό», ο νούμερο ένα παράγοντας πρόβλεψης του είναι η αντιμετώπιση της έλλειψης δεσμού με το σχολείο και τους καθηγητές. Όταν οι μαθητές αισθάνονται συνδεδεμένοι με τη σχολική κοινότητα, είναι πολύ λιγότερο πιθανό να προβούν σε πράξεις καταστροφής του φυσικού χώρου γύρω τους. Το πραγματικό πρόβλημα ίσως λοιπόν είναι τι κάνει η κοινωνία λανθασμένα και οδηγεί και μετατρέπει ένα καταρχήν εν δυνάμει ικανό νεαρό πολίτη σε απερίσκεπτο «βάνδαλο».
Ας αναρωτηθούμε, υπάρχουν διαθέσιμες επιλογές στους γονείς που επιθυμούν να ανακτήσουν τον έλεγχο ενός επαναστατημένου παιδιού, δίνεται οικονομική βοήθεια στους γονείς που επιθυμούν να ζητήσουν βοήθεια; Υπάρχουν ομάδες υποστήριξης, συμβουλευτική, προγράμματα αντιμετώπισης, σχολικοί ψυχολόγοι, που θα βοηθήσουν στην ριζική αντιμετώπιση του προβλήματος και στην πρόληψη του;
Ας λάβουμε υπόψη μας ότι όταν τα παιδιά βγαίνουν έξω στην κοινωνία, πάνε στο σχολείο, ο γονέας δεν μπορεί να ελέγξει τις πράξεις τους. Πολλοί γονείς είναι ξεκάθαρα ότι είναι ανεύθυνοι στο έργο της εμπέδωσης των σωστών αξιών στα παιδιά τους. Η κοινωνία όμως και κατ’επέκταση η κυβέρνηση μέσω του εκπαιδευτικού συστήματος, έπραξε τα σωστά στην εμπέδωση αυτών των αξιών; Ίσως δηλαδή να μην έχει καθαρά χέρια σε όλη αυτή την υπόθεση της νεανικής παραβατικότητας.
Αντί λοιπόν να πληρώνουν πρόστιμο (για ένα «έγκλημα» όπως πχ το γκράφιτι), ίσως σοφότερο θα ήταν οι γονείς να υποχρεούνται να εκτελούν κοινωνική εργασία με το παιδί τους. Έτσι, το παιδί θα καταλάβει καλύτερα και εποικοδομητικά τι συνέπειες έχουν οι πράξεις του και οι ίσως διαταραγμένες σχέσεις με οικογένεια και σχολείο να αποκατασταθούν.
Nα σημειωθεί εδώ ότι σε πολιτισμένες χώρες θεωρείται νόμιμο πρώτα να αποδειχτεί στο δικαστήριο ότι υπήρχε ευθύνη των γονιών.
Και ας μην ξεχνάμε ότι ένα θετικό υποστηρικτικό περιβάλλον, έχει αποδειχτεί ότι θα εκτόπιζε γεγονότα που μπορεί να έδιναν την αφορμή για βανδαλισμούς, και αντίθετα θα προωθούσε την παραγωγική σχολική στάση και απόδοση.
Πηγές: ΝΙΗ National Library of Medicine USA, Stanford University Social-Psychological analysis of Vandalism, Psychological analysis of vandalism Schriftenreihe der Polizei-Fuehrungsakademie (1980) U Fuellgrabe