O σεισμός ανήκει στις φυσικές καταστροφές, στους φυσικούς κινδύνους, και έχει επιπτώσεις στην ανθρώπινη ζωή. Αποτελεί μια καταστροφή ταχείας εξέλιξης, αφού συμβαίνει μέσα σε λίγα μόλις δευτερόλεπτα, ανήκει στην πρώτη κατηγορία των καταστροφών λόγω της επικινδυνότητας αλλά και των ζημιών που μπορεί να προκαλέσει και ίσως το χειρότερο όλων, η συχνότητα εμφάνισης ενός σεισμού δεν μπορεί να προσδιοριστεί και γι αυτό χαρακτηρίζεται ως «τυχαία», συνθήκη που δημιουργεί στον άνθρωπο ένα έντονο αίσθημα ανασφάλειας.
Είναι δηλαδή ένα φαινόμενο που εκδηλώνεται χωρίς προειδοποίηση, μη μπορώντας να αποτραπεί και μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα, μπορεί να προκαλέσει μεγάλες ζημιές αλλά και απώλεια ανθρώπινων ζωών. Η Ελλάδα κατέχει την πρώτη θέση στην Ευρώπη από πλευράς σεισμικότητας και την έκτη παγκοσμίως.
Ως τέτοιο φαινόμενο, ο σεισμός μπορεί να θεωρηθεί τραυματικό γεγονός και αντιμετωπίζεται ανάλογα.
Η επιστήμη της ψυχοτραυματολογίας επικεντρώνεται στις βιωματικές αναφορές επιζώντων από καταστροφές με τους περιορισμούς όμως που προκύπτουν από τη νατουραλιστική περιγραφή της βιωμένης εμπειρίας και των περιτραυματικών αντιδράσεων,
Το συναισθηματικό ή ψυχολογικό τραύμα μπορεί να προκαλέσει σημαντικό βάρος στην ψυχοσύνθεση του ατόμου, ακόμα και αν δεν υπάρχουν σωματικές βλάβες. Το συναισθηματικό τραύμα είναι απρόσμενο και ξαφνικό, βρήκε το άτομο απροετοίμαστο και δεν υπήρχε κάτι που θα μπορούσε να γίνει για να αποφευχθεί.
“Το χαρακτηριστικό που καθορίζει ένα τραυματικό γεγονός, είναι η ικανότητά του να προκαλεί φόβο, τρόμο και συναισθήματα αδυναμίας διαχείρησης, ως μία απάντηση σε μία απειλή τραυματισμού ή θανάτου” (American Psychiatric Association, 1994).
Εκτός από τα άτομα ευπαθών ομάδων που χρήζουν άμεσης βοήθειας και υποστήριξης, καθώς είναι πιο ευάλωτα σε έναν κίνδυνο, δεν μπορούν να ανταπεξέλθουν σε μια κατάσταση ανάγκης, και δεν μπορούν να βοηθήσουν άλλους, το βίωμα μιας κατάστασης κινδύνου όπως ο σεισμός επηρεάζει όλον τον πληθυσμό.
Η ψυχοσύνθεση των ανθρώπων επηρεάζεται σημαντικά σε διαφορετικούς βαθμούς, με τις αντιδράσεις να ποικίλουν τόσο ψυχολογικά και συναισθηματικά, όσο συμπεριφορολογικά και φυσιολογικά. Η ευαλωτότητα του ατόμου εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Η ψυχολογική και βιολογική αντίδραση στο τραυματικό συμβάν καθορίζεται από τα χαρακτηριστικά τόσο του γεγονότος όσο και του ατόμου που εμπλέκεται (Yehuda R. καθηγήτρια ψυχιατρική και νευρολογίας, 1999).
Καθώς τα επίπεδα του άγχους αυξάνονται και συχνά υπερβαίνουν τα φυσιολογικά όρια, το βασικότερο συναίσθημα που εκδηλώνεται σε όλους τους ανθρώπους, μετά από ένα σεισμό είναι αυτό της φοβίας, καταρχήν για την ενδεχόμενη επαναληψιμότητα του σεισμού και η επαναβίωση του τραυματικού γεγονότος. Ο φόβος για το απρόσμενο τραυματικό συμβάν, οδηγεί συχνά σε τρόμο που συνδέεται με την αδυναμία να προστατευθεί η σωματική ακεραιότητα, και η ασφάλεια του σπιτιού. Τα συναισθήματα ευαλωτότητας και απώλειας της δύναμης, η απειλή για τη ζωή και αντιμετώπιση της πιθανότητας του θανάτου, τα συναισθήματα αβοηθησίας, οι πιθανές απώλειες (υλικές και ανθρώπινες) φέρνουν το άτομο μπροστά σε βασικά θέματα υπαρξιακής φύσης που συχνά αδυνατεί να διαχειριστεί. Ψυχοσωματικά συμπτώματα κάνουν την εμφάνιση τους όπως ταχυκαρδία, ζαλάδες, τρεμούλα, αϋπνίες και άλλα, τα οποία στην διάρκειά τους μπορεί να οδηγήσουν σε παθολογίες.
Το βιωθέν γεγονός γιγαντώνεται στην φαντασία και λαμβάνει διαστάσεις που δεν έχει. Έχει παρατηρηθεί όμως πως ενώ ένα μέρος του πληθυσμού παραμένει έντρομο, τρομαγμένο ή σε κατάσταση πανικού, ένα άλλο παραμένει ήρεμο και σχετικά ψύχραιμο. Η ερμηνεία του ατόμου για το γεγονός και η σημασία που του δίνει, είναι καθοριστικά και εξαρτώνται και πάλι από τον τρόπο συμπεριφοράς του και στοιχεία του χαρακτήρα του. Αυτά καθορίζουν την στάση και το βίωμα του. Το πόσο ευάλωτο είναι το άτομο εξαρτάται από πλήθος σημαντικών στοιχείων, όπως η ύπαρξη μιας παλιότερης τραυματικής εμπειρίας, η χαρακτηροδομή του, η ικανότητα διαχείρησης στρεσογώνων καταστάσεων και προβλημάτων γενικότερα ζωής, το περιβάλλον του ατόμου, αν ζει μόνο του και αν έχει υποστήριξη.
Στις μεγάλης έκτασης καταστροφές, η ψυχοσύνθεση μπορεί να διαταραχτεί και να διαφύγει από τον έλεγχο όταν υπάρχουν επιπλέον διάφορα σοβαρά προβλήματα ως συνέπεια του γεγονότος, όπως στέγασης και αποκατάστασης, ή ακόμα, απώλειες ανθρωπίνων ζωών ή σοβαροί τραυματισμοί.
Όταν δεν συντρέχουν οι παραπάνω λόγοι, στο βίωμα ενός σεισμού, οι άνθρωποι επηρεάζονται περισσότερο όταν προϋπάρχουν βεβαρημένες ψυχολογικές καταστάσεις όπως κατάθλιψη, αγχωτικά σύνδρομα κλπ. με το μετατραυματικό στρες να απειλεί την σωματική και την ψυχική υγεία, αναγκάζοντας τους να βιώνουν την στρεσογόνο κατάσταση και τα αρνητικά συναισθήματα, ακόμη και μετά από την τραυματική τους εμπειρία όπου ο κίνδυνος πλέον έχει ξεπεραστεί.
Το σοκ του γεγονότος, ξαφνικό και μη αναμενόμενο όπως είναι ο σεισμός, μπορεί να παραλύσει την αντίδραση του ατόμου, να οδηγήσει σε αποδιοργάνωση και απάθεια, καταστάσεις που μπορεί να βάλουν το άτομο σε αδυναμία σωστής και πρέπουσας αντίδρασης προκειμένου να προστατευτεί.
Η ενημέρωση τόσο για το φαινόμενο όσο και για το τι μπορεί να κάνει κανείς στο επίπεδο πρόληψης είναι σημαντικές ενέργειες που οδηγούν στην μείωση των αρνητικών συναισθημάτων και αυξάνουν την αίσθηση του βαθμού διαχείρησης του συμβάντος.
Οι μελέτες των συμπτωμάτων άγχους και διαταραχής σε περιπτώσεις καταστροφικών γεγονότων συνεχίζεται και αποτελεί αντικείμενο ενδιαφέροντος στα πλαίσια μιας εθνικής στρατηγικής πρόληψης και αντιμετώπισης.
Κείμενο Τζένη Φραγκούλη
