Η Χριστίνα γεννήθηκε στην οδό Διδότου, στην Νεάπολη Εξαρχείων, σε ένα όμορφο διώροφο σπίτι του μεσοπολέμου, στην καρδιά της Αθήνας και μεγάλωσε στην αστική τότε Κυψέλη, κοντά στη Φωκίωνος Νέγρη. Η μητέρας της, πραγματική καλλονή της εποχής, σαν σταρ του κινηματογράφου, καλλιέργησε στην Χριστίνα, την ανάγκη για αυτονομία και ελευθερία στην έκφραση. Ο πατέρας της, εκδότης, αστός από καταγωγή, γεννημένος και μεγαλωμένος στην Πλάκα, της μετέδωσε τις αξίες που διαμόρφωσαν σημαντικά τον χαρακτήρα και την παρουσία της, τον “αέρα” που έχει και “κατακτά” τον χώρο όπου εμφανίζεται, με ευγένεια, πνευματικότητα, πίστη, αφοσίωση, αρχοντιά. Μικρή, έπαιζε κινητικά παιχνίδια, αγαπούσε τη γυμναστική, ενώ καθοριστικός παράγοντας στο μεγάλωμά της τα 12 χρόνια εκπαίδευσης στη σχολή Χίλλ, το Αγγλικής κατεύθυνσης πρότυπο παρθεναγωγείο στην Πλάκα. Αργότερα σπούδασε Ιστορία και Χορό στο Deree College. Πολυταξιδεμένη, γεμάτη εμπειρίες με διευρυμένους ορίζοντες, δίδαξε και χόρεψε στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Είχε την τύχη να γνωρίσει υπέροχους καλλιτέχνες/δασκάλους, χορευτές, ανθρώπους του χορού με ιδιαίτερη πνευματικότητα, αμεσότητα στην επικοινωνία, πάθος για αυτό που κάνουν. Μαθήτευσε κοντά σε ανθρώπους ορόσημα όπως ο Steve Paxton ιδρυτής του Contact Improvisation, o Merce Cunningham, η Simon Forti, η Ruth Zapora, η Nita Little, η Ann Papoulis.
Όμως όπως λέει, το πιο σπουδαίο πίσω από κάθε εμπειρία και ταξίδι ψυχής είναι πόσο κοντά μπορεί να φτάσει κάποιος στην αγάπη. Η τέχνη του χορού, η δημιουργική έκφραση και η διαδικασία της ψυχοθεραπείας συνοδεύουν πάντα και φωτίζουν τον δρόμο της. Αγαπά, τη φύση, τη θάλασσα, ζωγραφίζει, ταξιδεύει, αλλά περνάει και πολλές ώρες στο χώρο του σπιτιού, για να ισορροπεί στα δύσκολα. Προσπαθεί να τρέφεται «υγιεινά», διαλέγοντας όσο μπορεί, βιολογικά τρόφιμα και επιζητά να νιώθει όμορφα με ανθρώπους με τους οποίους μπορεί να γελάει, σε μέρη όπου το νευρικό σύστημα χαλαρώνει και δεν πιέζεται. Ο διαλογισμός, ιδιαίτερα μέσα από την κίνηση, διευρύνει και την εξισορροπεί σε καθημερινή βάση. Το να αποδεχόμαστε το παρόν, είναι μια πνευματική και σωματική διαδικασία, προσθέτει. Όταν ασχολείται κανείς με τη σωματική άσκηση συστηματικά, η αλλαγές καθρεφτίζονται άμεσα, και δεν μπορείς να αποφύγεις αυτό που σου αποκαλύπτει το σώμα. Αυτή η διαρκής συνομιλία με τις πλευρές που αποζητούν την ίαση, την φροντίδα και εκείνες που θέλουν την παραίτηση, την ματαίωση, συνοδεύουν καθημερινά, συχνά σε δύσκολα μονοπάτια αυτογνωσίας αλλά και ικανοποίησης. Οραματίζεται να φτιάξει ένα κέντρο-retreat στην Κέα, για να γίνονται συλλογικές δουλειές με καλλιτέχνες από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Ονειρεύεται ταξίδια στην Ιαπωνία, Ινδονησία, Μπούρμα, Καμπότζη και αλλού, κυρίως όμως στην Ανατολή που την γοητεύει πάντα η φιλοσοφία και ο πολιτισμός της. Η Χριστίνα μας μιλάει για όλα τα σημαντικά. Ανεκτίμητη αξία να μιλάς με ένα “δουλεμένο” άνθρωπο με ανοιχτή καρδιά και ψυχή.
Πώς ο χορός οδήγησε στην ψυχαναλυτική διαδικασία και τι ρόλο έπαιξε η Νέα Υόρκη;
1986-1991 ήταν τα χρόνια που έζησα στην Ν.Υόρκη. Πήγα μόνη εκεί, αρχικά με τουριστική βίζα, βουτιά στο άγνωστο, να δοκιμάσω τα όνειρά μου για τον χορό και να δοκιμαστώ. Χορεύοντας ανάμεσα σε επαγγελματίες χορευτές από όλον τον κόσμο, ένιωθα διαρκώς εκτεθειμένη. Στην πραγματικότητα ήμουν εκτεθειμένη στους φόβους μου, στον αυστηρό κριτή. Η ελευθερία που είχα σπουδάζοντας σε ένα ανοιχτό πλαίσιο, με έκανε να νιώθω το βάρος της ευθύνης. Από τους πρώτους δύο μήνες ξεκίνησα την πρακτική Alexander (Release technique) με την Kim Jessor που με μάγεψε. Άνοιξε ολόκληρος κόσμος αυτογνωσίας μέσα από το σώμα, τη σημασία της στάσης του σώματος, το συναίσθημα που κρύβεται μέσα της. Το ίδιο συνέβη και με την εκπαίδευση της φωνής, το τραγούδι, κοντά στους βασικούς συνεργάτες της Meredith Monk καθώς και την Lisa Sokolov (Experimental Theatre Wing, NYU). Somatics, Contact Improvisation, Merce Cunningham technique, ο σύγχρονος χορός μου έδειχνε κάθε στιγμή μέσα από την ίδιά μου την εμπειρία, πως όλα υπάρχουν εκεί, καταγεγραμμένα στο σώμα, τα εμπόδια που βάζω στον εαυτό μου, οι πεποιθήσεις, τα ερωτήματα και οι απαντήσεις. Έτσι αποφάσισα να ακολουθήσω την ψυχαναλυτική διαδικασία προσπαθώντας να υποστηρίξω τον εαυτό μου καλύτερα. Έβαλα ένα πλαίσιο, θεμέλια για αυτεπίγνωση, που με συνόδευσαν όλη την μετέπειτα ζωή. Όλο αυτό το διάστημα, είχα διαρκώς την αίσθηση της μεταμόρφωσης, σαν να αλλάζω δέρμα και αυτό μου έδινε δύναμη να προχωράω και να αντιμετωπίζω δυναμικά αντιξοότητες και προκλήσεις σε πολλαπλά επίπεδα. Η ψυχανάλυση ήταν το ασφαλές έδαφος όπου μπορούσα να αντικρίσω τα συναισθήματα που με κατέκλυζαν, να βιώσω το βάθος μου και να μετουσιώσω αυτά που ένιωθα χορεύοντας, τραγουδώντας, αυτοσχεδιάζοντας. Αυτή ήταν η πιο καθοριστική περίοδος για την εξέλιξη της ζωής μου και η διεθνής κοινότητα του χορού που γνώρισα εκεί, με έκανε να νιώθω αισιοδοξία. Έτυχε να ζήσω στην Ν.Υόρκη την εποχή που υπήρχε πολύ έντονη δημιουργικότητα, πειραματισμός. Είχαν ήδη ξεκινήσει να αναγνωρίζονται καινούργιες ιδέες και μέθοδοι για την εκπαίδευση του χορευτή. Από την δεκαετία του ’60 και του ’70 όλα άλλαζαν – η αισθητική αντίληψη στον χορό, τι είναι χορός, πώς το σώμα μπορεί να αποκτήσει δεξιότητες χρησιμοποιώντας τη βιωματική ανατομία, τη βιομηχανική της κίνησης. Ο χορός εμπεριείχε την τέχνη της έκφρασης, την επιστήμη, τη φιλοσοφία που συνέδεε την Ανατολή με τη Δύση. Στην πόλη υπήρχε διάχυτη η αίσθηση πως όλα είναι δυνατά αρκεί να το θελήσει κανείς και αυτό έδινε κίνητρα, ενέργεια για δημιουργία.
Επιστρέφεις Ελλάδα και εισάγεις το Contact Improvisation. Ποια η σχέση του με τη Συνειδητή Κίνηση και τον αυτοσχεδιασμό;
Επιστρέφοντας στην Ελλάδα το 1991, άρχισα να διδάσκω σύγχρονο χορό, αυτοσχεδιασμό και ειδικότερα εισήγαγα το Contact Improvisation σε ηθοποιούς (συνεργάστηκα 6 χρόνια με τον Λευτέρη Βογιατζή και την ομάδα του) και σπουδαστές χορού σε επαγγελματικές σχολές όπως την Κρατική σχολή ορχηστικής τέχνης. Παράλληλα, ήθελα να μεταφέρω την εμπειρία μου και τις γνώσεις μου σε ένα ευρύτερο κοινό. Ήταν σημαντικό να ανοίξει ο χορός σε ερασιτέχνες, ανθρώπους που ήθελαν να ασχοληθούν σοβαρά με την κίνηση και την έκφραση, χωρίς να στοχεύουν απαραίτητα να γίνουν χορευτές. Τελικά αρκετοί μαθητές μου, ασχολήθηκαν σε βάθος ώστε να διδάσκουν οι ίδιοι την πρακτική σήμερα. Η σχέση μου με το εξωτερικό, διδάσκοντας και χορεύοντας σε διεθνή φεστιβάλ, συνέδρια κλπ, με συνεργάτες από άλλες χώρες, εμπλούτιζε, στήριζε και ενδυνάμωνε πάντα το έργο μου στην Ελλάδα. Οι τεχνικές ήταν καινοτόμες τα χρόνια εκείνα, αντισυμβατικές θα έλεγα, οπότε δεν ήταν πάντα αποδεκτικό και πρόσφορο το έδαφος.
Το μάθημα αυτό είχε (και συνεχίζει να έχει) διάρκεια 2 ώρες και 15΄. Η πρόθεσή μου είναι να αναπτύξουμε την αυτεπίγνωση μέσα από την προσωπική έρευνα, να αναλαμβάνει ο καθένας την ευθύνη της παρουσίας του στο μάθημα ακόμα κι αν βρίσκεται σε εντελώς αρχάριο επίπεδο. Καλλιεργούμε την κίνηση με βάση τις αρχές της τεχνικής Alexander (τεχνική release/ Somatics), δουλεύουμε στο έδαφος ασκήσεις που προέρχονται από την Εξελικτική Κίνηση καθώς και το Contact Improvisation. Η αφύπνιση των αισθήσεων του σώματος μας επιτρέπει να αναπτύσσουμε την κιναισθητική αντίληψη, την παρουσία και τη ροή. Χτίζοντας την τεχνική βήμα-βήμα, οι μαθητές συχνά ξαφνιάζονται με τις δεξιότητες που μπορεί να αποκτήσει το σώμα τους ξεπερνώντας αναστολές και φόβους. Το Contact Improvisation είναι μια πρακτική με τεράστιο εύρος γνώσης του σώματος, της κίνησης και της ερμηνευτικής ικανότητας. Αναπτύσσεται η σωματικότητα του χορευτή που συνδέεται με την εσωτερική κίνηση, τον παλμό, την μουσικότητά του. Εξερευνά πρότυπα κίνησης μέσα από ασκήσεις που αναπτύσσουν την παρατήρηση, διευρύνουν το νου-σώμα ως ενοποιημένη ολότητα, τα αντανακλαστικά στην κίνηση – μπορεί κανείς να εκφραστεί με εξαιρετικά λεπτοφυείς ποιότητες και να ανακαλύψει δύσκολες, ακροβατικές κινήσεις να συμβαίνουν με λιγότερη προσπάθεια, χρησιμοποιώντας λειτουργικά τη στήριξη του άλλου, τις δυνάμεις που ασκούνται στο σώμα του, όπως η βαρύτητα, η ανύψωση, η κεντρομόλος και η φυγόκεντρος δύναμη. Η πρακτική του Contact Improvisation είναι η μόνη προσέγγιση στο σύγχρονο χορό με την καινοτομία η εκπαίδευση του συστήματος να στηρίζεται στην ελεύθερη κίνηση και όχι στην εκμάθηση χορογραφικών προτύπων και συνδυασμών. Στο μάθημα σε ένα πρώτο επίπεδο στοχεύουμε στην εκπαίδευση της κίνησης του σώματος. Η διαδικασία αυτή όπου το άτομο, ένα περίπλοκο σύστημα συνολικά, φέρει σωματικούς περιορισμούς, πεποιθήσεις, συναισθηματικές αναστολές, αλλά και την ενέργεια για ζωή, επικοινωνία, έκφραση, ανοίγει και άλλα πεδία για εμβάθυνση του εαυτού. Έτσι η επαφή γίνεται εργαλείο συνειδητότητας καθώς καθρεφτίζεται η σχέση με τον εαυτό μέσα από τη σχέση με τον άλλο. Η διάδραση με τον άλλο, η σχέση του ατόμου με το περιβάλλον, τον χώρο, την ενέργεια και τον χρόνο, ο αυτοσχεδιασμός και οι ιστορίες έκφρασης που αναδύονται στη στιγμή, αποτελούν ένα γόνιμο έδαφος για σύνδεση, αλλαγή, μετουσίωση.
Κίνηση, επαφή σε θεραπευτικό πλαίσιο και οργανώνεις τα πρώτα retreat με guest δασκάλους διεθνούς κύρους. Τι έχει αλλάξει από τότε;
Το 1993 στην Καλαμάτα αρχικά, με δασκάλα την καταπληκτική Kirstie Simpson (Αγγλία) ξεκίνησα να οργανώνω και να συνδιδάσκω 10ήμερα τότε retreat που συνδύαζαν την πρακτική του Contact Improvisation με συγγενείς και υποστηρικτικές πρακτικές ενσυνείδητης κίνησης όπως Alexander technique, Body–Mind Centering, Αυθεντική Κίνηση, Amerta Movement (διαλογιστική κίνηση). Τα σεμινάρια αυτά γινόντουσαν σε στούντιο, κοντά στη φύση. Άρχισε να χτίζεται ένα κοινό, μια μικρή κοινότητα θα έλεγα, στην Ελλάδα. Την εποχή εκείνη, στην Ευρώπη, τα εντατικά σεμινάρια με κάποιον δάσκαλο για το καλοκαίρι ήταν λίγα και τα φεστιβάλ Contact Improvisation ξεκίνησαν περισσότερο από το 2000 και μετά. Σήμερα υπάρχει μεγάλη προσφορά σε retreat με γιόγκα, mindfulness, CI διεθνή φεστιβάλ, πολλοί δάσκαλοι, ανταγωνισμός στις τιμές και πολλά events περνάνε απαρατήρητα ή ξεχνιούνται γρήγορα, καθώς η πληροφόρηση είναι καταιγιστική. Το αποτέλεσμα είναι συχνά η γνώση να γίνεται περισσότερο ένα προϊόν για κατανάλωση, να διαχέεται ο κόσμος και να γίνεται πιο δύσκολη η ανάπτυξη και εξέλιξη μιας ομάδας που εμβαθύνει στην εκπαίδευση της πρακτικής. Όλο αυτά που γράφω τώρα, φυσικά αφορούν την εποχή πριν τον Κορωνοϊό , όταν ο κόσμος ταξίδευε εύκολα και φθηνά.
Γιατί και πόσο επηρεάζει χρονικά και ουσιαστικά την αυτογνωσία η δουλειά με το σώμα, η κίνηση;
Το σώμα εμπεριέχει νου, συναισθήματα, αισθήσεις, τραύματα, εμπειρίες που αποτυπώνονται σε κάθε μας κύτταρο, στο νευρικό μας σύστημα, στον εγκέφαλο. Θα μπορούσαμε να πούμε πως αποτελεί το δοχείο της ψυχής. Όλη η ιστορία του ατόμου ξεδιπλώνει στη στάση του σώματος και στον τρόπο με τον οποίο το κινεί, αποκαλύπτοντας μέσα από αυτό, τον τρόπο που συμπεριφέρεται στον εαυτό του, τον τρόπο που σκέφτεται και ζει, τι αποφεύγει να δει, πώς αντιστέκεται στη ζωή.
Στο σώμα μας εγγράφεται ο σωματο-ψυχικός χαρακτήρας μας, δηλαδή το σύστημα, οι μηχανισμοί των αντιστάσεων που αποσκοπούν στην επιβίωσή μας, από την πρώιμη φάση. Αυτό που με συνεπαίρνει είναι η μετουσίωση, ο μετασχηματισμός – όταν ο άνθρωπος χρησιμοποιεί τη θέληση, τη φλόγα που ενυπάρχει στον πυρήνα του για να εκπληρώνει αυτό που ζητά ο εσωτερικός εαυτός. Για να επέλθει η μετουσίωση, προϋπόθεση είναι κάτι να κινηθεί, να υπάρχει πρόθεση για αλλαγή, εξέλιξη. Να βγει το άτομο από την αδράνεια. Η κίνηση είναι άμεσα συνυφασμένη με την αλλαγή, είναι από μόνη της παράγοντας και προαπαιτούμενη συνθήκη για να ανοίξει ο εσωτερικός χώρος όπου μπορεί κανείς να πραγματώσει ελπίδες, επιθυμίες, όνειρα. Η αυτογνωσία είναι ένα μονοπάτι αυτοπραγμάτωσης που όταν το διαβείς, δεν έχει επιστροφή. Η αυτεπίγνωση επέρχεται όταν ο άνθρωπος τολμάει να αντικρίσει την αλήθειά του. Το σώμα, η κίνηση, αποκαλύπτει και προσφέρει λύσεις, θεραπεύει, όταν αντέξει κανείς να διανύσει τον πόνο, τον φόβο. Η θέρμη που αναδύεται από την εμπειρία της κίνησης, η χαρά, ξεπαγώνει το άτομο από τον τρόμο του, απελευθερώνει τη ζωτική ενέργεια και με την κατάλληλη υποστήριξη, ο άνθρωπος αντέχει τον πόνο του. Γνωρίζοντας τον ζόφο του, με αποδοχή μπορεί να προχωρήσει πιο εύκολα προς την αγάπη. Αυτό νομίζω πως είναι το μεγαλύτερο κέρδος που έχει κανείς όταν ασχολείται με την κίνηση, την επαφή, τον χορό που διευρύνει το είναι του. Χορεύοντας νιώθεις ζωντανός, ανοιχτός, οι σκέψεις και οι αναστολές εξανεμίζονται όταν βιώνεις τη στιγμή, υπάρχει πληρότητα, επεκτείνεσαι προς την αγάπη.
Τι είναι η διαλογιστική κίνηση, που βοηθά και σε ποιούς απευθύνεται;
Η εκπαίδευση του σώματος είναι πρωτίστως εκπαίδευση του νου. Εστιάζοντας τη σκέψη σε κάποιο κινητικό θέμα, άσκηση με τον χώρο, τη δυναμική/διαφορετικές ποιότητες έκφρασης στην κίνηση, διευρύνεται η προσοχή, οι αισθήσεις και τα συναισθήματα σωματοποιούνται με παρουσία. Υπάρχουν πολλά εργαλεία για να ασκηθεί κανείς στον διαλογισμό, να συνδεθεί με την εσωτερική κατάσταση του νου, να ανακαλύψει βιωματικά την αξία της ησυχίας, της σιωπής. Η σιωπή βρίσκεται μέσα από το κάθισμα, την παρατήρηση της αναπνοής, του νου αλλά και μέσα από την παρατήρηση κατά την διάρκεια της κίνησης, τη δράση. Ο χορός που στηρίζεται στην αυτεπίγνωση, η διαλογιστική κίνηση, είναι ένας τρόπος να εκπαιδεύει κανείς το σώμα του νιώθοντας «Αυτό που συμβαίνει, αυτό που είναι διαθέσιμο για να αποκαλυφθεί, να αποκτήσει μορφή ».
Αποκτώντας παρουσία, ο χορευτής αφουγκράζεται τις ανάγκες του, δρα και αλληλεπιδρά με ενσυναίσθηση. Απελευθερώνεται έτσι η ενέργεια που χρειάζεται να βρει διέξοδο έκφρασης, ο χορός μπορεί να οδηγήσει σε μοναδικές στιγμές έκστασης γιορτάζοντας τη ζωή. Οι πρακτικές που ακολουθώ εκτός από τα Somatics και Contact Improvisation, είναι η Αυθεντική Κίνηση, πολλά στοιχεία από τη Γιόγκα, εμβαθύνοντας όμως ιδιαίτερα με την πρακτική Amerta Movement. Μαθήτευσα κοντά στον Suprapto Suryodarmo (Ινδονησία) από το 1997. Η τελευταία πρακτική συνδυάζει την κίνηση, τη φωνή, το τελετουργικό στοιχείο στην κίνηση, τη δουλειά στη φύση. Η βάση είναι η αυτογνωσία. Η άσκηση της ελεύθερης κίνησης (Amerta) υποστηρίζει τον καλλιτέχνη και τον θεραπευτή που έχει ο κάθε άνθρωπος μέσα του. Στηρίζεται στην παραδοσιακή πρακτική διαλογισμού, την Vipassana, και το καθρέφτισμα που δίνει ο δάσκαλος μέσα από την ελεύθερη κίνηση και την μη-ταύτιση(non-identification). Απευθύνεται σε κάθε άνθρωπο που διερευνά τη φύση του και μελετά τη ζωή με περιέργεια, με στόχο την αυτό-εξέλιξη μέσα από την αυτεπίγνωση. Αφορά όλες τις ηλικίες, και δεν απαιτούνται ιδιαίτερες δεξιότητες στην κίνηση.
Πως ορίζεις την αυθεντική κίνηση και πόσο σημαντική είναι για την ευτυχία μας;
Αυθεντική είναι η κίνηση που αναδύεται πηγαία, στη στιγμή, από τον εσωτερικό εαυτό, χωρίς παρεμβολές και επιβολή του εγώ. Συμβαίνει όταν βάζουμε στην άκρη αυτοματοποιημένους μηχανισμούς που μας δίνουν ένα αίσθημα οικειότητας, ασφάλειας. Η συνήθεια είναι κάτι ελκυστικό αλλά συχνά είναι η παράδοση στην αδράνεια, στην παθητικότητα, στην παραίτηση. Θεωρώ πως χωρίς αυθεντική έκφραση, ζούμε αποκομμένοι από τον εαυτό μας και το περιβάλλον, τη φύση. Για να εκφραστούμε με αυθεντικό τρόπο μαθαίνουμε να διαβάζουμε τα σήματα του σώματος εσωτερικά αλλά και εξωτερικά στο περιβάλλον. Η φροντίδα και η θρέψη του εαυτού είναι αναγκαία-είναι πολιτική πράξη, προσδίδει πολιτισμό, ποιότητα για ζωή με αισθητική, με την βαθύτερη έννοια της λέξης. Αυτή η κατάσταση μας ανοίγει, μας φέρνει σε επαφή με τη σοφία, τη δύναμη της αγάπης, την ευτυχία. Η ευτυχία είναι αποτέλεσμα μαθητείας, έργου. Και αυτή η ποιότητα του είναι, εμφανίζεται απρόσμενα, σε στιγμές αυθορμητισμού, αφήματος που εμπεριέχει την ησυχία και την ταπεινότητα.
Νους-ψυχή-σώμα, πως συνδέονται σε μια ολιστική θεραπευτική προσέγγιση;
Νους-σώμα-ψυχή είναι μια ολότητα. Κάθε ασθένεια εκφράζει την κατάσταση της ψυχής και του νου σε σωματική μορφή και έκφραση που χαρακτηρίζεται από τον πόνο, την αίσθηση του ανίσχυρου ίσως, τον θυμό. Κατοικούμε στο σώμα και συχνά είναι το τελευταίο που ακούμε, ώστε να δίνουμε αξία στις ανάγκες του. Μας απασχολεί η εικόνα και όχι η σημασία του κάθε σήματος που προσπαθεί ο οργανισμός να εκφράσει για την καλύτερη επιβίωσή του. Πολλές φορές ο άνθρωπος κάνει τα πάντα για να αποφύγει αυτό που του ζητά το σώμα του, μέχρι να αρρωστήσει. Να έρθει αντιμέτωπος με την ευαλωτότητά του. Στη Σωματική/βιωματική ψυχοθεραπεία ανακαλύπτουμε πόσο σημαντικό είναι να έρθουμε σε επαφή με τη δύναμη που μας δίνει η ευαισθησία μας, η ομορφιά που υπάρχει στις ευαίσθητες πλευρές μας. Το ίδιο προσφέρει και η τέχνη, πιο συγκεκριμένα ο χορός, αν ξεφύγουμε από ναρκισσιστικού τύπου σχέση με το αντικείμενο της δημιουργίας που στηρίζεται στην εικόνα, στη σύγκριση και οδηγεί συχνά τον καλλιτέχνη σε σκληρότητα, εναντίον της ουσίας του, αν δε βρει τρόπους διαχείρισης του εγω, των συναισθημάτων του. Το σώμα εμπεριέχει το σύμπαν σε μικρογραφία, έχει τη δυνατότητα να αλλάζει διαρκώς. Η κατεύθυνση της αλλαγής συνδέεται με την ελεύθερη βούληση και επιλογή του ατόμου σε έναν μεγάλο βαθμό. Όταν το σώμα χαίρεται με το καινούργιο, με την αλλαγή, αλλάζει ο τρόπος σκέψης, η εμπειρία του εαυτού. Το ζήτημα είναι πως χρειάζεται πολλές φορές η επανάληψη του θετικού βιώματος, για να ενσωματωθεί η πληροφορία. Χρειάζεται αφοσίωση, επιμονή, υπομονή, βούληση για υπέρβαση. Συχνά αυτή γίνεται μια επίπονη διαδικασία αναμέτρησης με τον εαυτό και τα πρέπει του, τις αντιστάσεις του. Για αυτό και η ψυχοθεραπεία μπορεί να διαρκέσει καιρό. Όταν ο θεραπευόμενος αντιστέκεται σθεναρά, με άκαμπτο τρόπο στην αλλαγή, η θεραπεία και ο θεραπευτής, η θεραπευτική σχέση, ματαιώνονται τελικά. Ο καθένας μας είναι υπεύθυνος για την επιλογή κατεύθυνσης ως προς την ψυχική και σωματική του υγεία τελικά. Δοκιμαζόμαστε ως προς αυτό κάθε στιγμή στην καθημερινότητά μας.
Κατάθλιψη, διαταραχές άγχους, κρίσεις πανικού, τραύμα, κακοποίηση. Πόσο και γιατί βοηθά στην αντιμετώπισή τους η κίνηση, η έκφραση, ο χορός και η επαφή;
Η βιωματική εμπειρία φέρνει στην επιφάνεια όχι μόνο το πρόβλημα αλλά και τις λύσεις. Στη ψυχοθεραπεία, δουλεύουμε τραυματισμένες πλευρές του εαυτού που αναχαιτίζουν την ενέργειά μας για ζωή. Η κίνηση και το σώμα που εκπαιδεύεται να νιώθει και να εκφράζεται, αποκαλύπτει κρυμμένο δυναμικό, μας φέρνει σε επαφή με τη δύναμη των συναισθημάτων μας με άμεσο τρόπο. Μόνο έτσι μπορεί κανείς να αγκαλιάσει με αποδοχή και δύναμη, πλευρές του εαυτού που φοβάται, που τον δυσκολεύουν και οδηγούν την ψυχή να κλειδώσει σε κρίσεις άγχους, πανικού, κατάθλιψη, φοβίες, συμπεριφορές που αποξενώνουν το άτομο από την λειτουργική ζωή, τη ζωή που δίνει ικανοποίηση και νόημα. Η επαφή είναι το κλειδί προς αυτή την κατεύθυνση. Θυμίζει στον άνθρωπο τη δύναμη της καρδιάς, την αξία της σχέσης, τη ζωτική ανάγκη να βιώνει τον άλλο, όπως το μωρό επιβιώνει πρωτίστως μέσα από τη σταθερή και θερμή επαφή με την μητέρα του και τον πατέρα του, τη σύνδεση του βλέμματος. Επαφή είναι το άγγιγμα στο δέρμα, η ακοή και η όραση, όλες οι αισθήσεις όταν αφυπνίζονται και λειτουργούν συντονισμένα σε υψηλές δονήσεις. Η ψυχοθεραπευτική δουλειά μπορεί έτσι να βοηθήσει το άτομο να επανασυνδεθεί από τραυματικές εμπειρίες που τον κρατάνε σε είδη απόσυρσης και στρες. Δημιουργείται το ασφαλές πλαίσιο που κινητοποιεί με σεβασμό έτσι ώστε το άτομο να βρει τη στήριξη που χρειάζεται για να διαχειριστεί καλύτερα φόβους, αίσθημα απειλής, δυσκολία να ενοποιήσει κομμάτια του σε διάσχιση. Η «ειλικρινής» επαφή, η επαφή με παρουσία, διευρύνει το πεδίο ύπαρξης, η θέρμη της, μας επιτρέπει να αφεθούμε στις πιο ευαίσθητες, απαλές και ανθρώπινες πλευρές μας, στην ουσία μας.
Η Gestalt και η δουλειά με τον Barry Simmons πόσο άλλαξε την Χριστίνα;
Ο Barry Simmons (από την Αμερική, συνεργάτης του Fritz Pearls που ίδρυσε την τεχνική Gestalt, Βουδιστής, πνευματικός δάσκαλος με εκρηκτική προσωπικότητα, διανοούμενος που εφάρμοζε την πρακτική και άμεση προσέγγιση, τη γνώση μέσα από το βίωμα ενσωματώνοντας τη φαντασία/το ένστικτο) ήταν μέντορας μου και θεραπευτής σε καθοριστικά χρόνια της ζωής μου. Δυστυχώς σε μικρό χρονικό διάστημα αφότου τελείωσα την εκπαίδευση, έφυγε, νέος ακόμα από τη ζωή. Τον σκέφτομαι όμως και σήμερα – με συνοδεύει μέσα από όλα όσα με βοήθησε να ενσωματώσω αυτά τα χρόνια, με τόσο πλούσιο και γενναιόδωρο τρόπο. Η πρακτική Gestalt εστιάζει στο παρόν, με ιδιαίτερα δημιουργικό τρόπο, καμιά φορά, λίγο σκληρό και ο Barry δεν σου χαριζόταν. Έπρεπε να έρθω αντιμέτωπη με τα παραμύθια που κατασκευάζω για να μένω αδρανής ακόμα και σε καταστάσεις που μου έκαναν κακό. Ο δάσκαλος όμως δεν άφηνε περιθώρια να ξεγελάω τον εαυτό μου. Με βοήθησε να καταλάβω πως χρειάζεται να έρχομαι σε επαφή, να αναγνωρίζω και να αποδέχομαι κάθε πλευρά του εαυτού μου, έτσι ώστε να μπορώ να λειτουργώ ως ενιαίος και υπεύθυνος άνθρωπος. Η εμβάθυνση στο όνειρο και στο υποσυνείδητο, στον μαγικό κόσμο του εαυτού που κρύβεται και αποκαλύπτεται μέσα από εικόνες και σχέδια της φαντασίας, σύμβολα για αποκωδικοποίηση όπου η κάθε λεπτομέρεια είχε αξία στην κατανόηση του εσωτερικού εαυτού, ήταν μια εμπειρία στην εκπαίδευσή μου που με καθόρισε σαν άνθρωπο και θεραπεύτρια πολύ ουσιαστικά από τότε. Κατάλαβα πώς προβάλλουμε τον κόσμο μας στον άλλο, πως ζούμε μέσα από νοητικά σχήματα που μας απομακρύνουν συχνά από αυτό που συμβαίνει στο παρόν περιπλέκοντας τις σχέσεις μας. Αντιλήφθηκα μέσα από την εμπειρία της δουλειάς, πως λειτουργεί η ερμηνεία που συχνά επιβάλλει τις δικές μας πεποιθήσεις και βιώματα όπως αυτά έχουν καταγραφεί στο σύστημά μας, στους άλλους. Θεωρώ πως ο ψυχοθεραπευτής χρειάζεται να είναι πολύ προσεκτικός με τις ερμηνείες και αυτό σημαίνει πως χρειάζεται να δουλεύει διαρκώς με τον εαυτό του.
Ο σύγχρονος χορός τι έχει να προσφέρει στην θεραπευτική πορεία κάποιου;
Ο σύγχρονος χορός διευρύνει τις δυνατότητες που έχει ένα σώμα για να κινηθεί, να εκφραστεί. Ο κινούμενος μαθαίνει να εστιάζει την προσοχή νου, να εκπαιδεύεται στον συντονισμό με τον άλλο, να αντιλαμβάνεται σφαιρικά τον χώρο, τη σχέση του με τους άλλους. Ακολουθώντας τις αρχές της κίνησης, εκπαιδεύεται στη δυνατότητα για αλλαγή ανά πάσα στιγμή, το σώμα για να γίνει πλαστικό και ελαστικό, χρειάζεται να γνωρίζει πώς να αφήνεται, να χαλαρώνει ενώ βρίσκεται στη δύναμη της ενέργειας που το υποστηρίζει να δρα και να αντιδρά, να ανταποκρίνεται με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, να είναι δυνατό και γειωμένο, ανοιχτό στην επικοινωνία, με καθαρά όρια. Όλες οι αρχές που δουλεύουμε στην κίνηση εφαρμόζονται για την εξέλιξη και τη θεραπεία του ατόμου. Χρησιμοποιώ βιωματικές ασκήσεις από το Contact Improvisation, τον χορό και τη 40ετή εμπειρία μου και έρευνα ως χορεύτρια/δασκάλα κίνησης, ανάλογα με αυτό που είναι αναγκαίο να συμβεί στη θεραπευτική διαδικασία έτσι ώστε ο θεραπευόμενος να ξεμπλοκάρει συναισθήματα, να νιώσει μέσα από το ίδιο του το σώμα και την κίνησή του αυτό που έχει να του πει ο εαυτός του, να βρει τις δυνάμεις που κοιμούνται μέσα του και υπονομεύουν τη δυνατότητά του για μετακίνηση, αλλαγή. Να πέσει και να ξανασηκωθεί, όπως εκπαιδεύεται ο χορευτής και γνωρίζει πως να χρησιμοποιήσει τη δύναμη της βαρύτητας, τη σταθερότητα της γης.
Παράλληλα η εκπαίδευση και η εμπειρία μου στο Σιάτσου (ολιστική εναλλακτική θεραπευτική μέθοδος από την Ιαπωνία που στηρίζεται στο άγγιγμα, την Κινέζικη Ιατρική) και τις πρακτικές σωματοποιημένης κίνησης μέσα από το θεραπευτικό άγγιγμα(Somatics) που εφαρμόζουμε για την επανεκπαίδευση της κίνησης, είναι σημαντικά εργαλεία που ενσωματώνω στη δουλειά μου με τη ψυχοθεραπεία ανάλογα φυσικά με τα θέματα που φέρει ο αναλυόμενος. Στη σωματική ψυχοθεραπεία, χρησιμοποιούμε διαγνωστικά εργαλεία για να κρίνει ο θεραπευτής αν το άγγιγμα είναι ασφαλές για τον αποδέκτη. Δουλεύουμε πάντα με επίγνωση, σεβασμό και προσοχή τα όρια της σχέσης, λαμβάνοντας υπόψιν τα τραύματα και τον χαρακτήρα, το εύρος ανοχής, του αναλυόμενου. Το πλαίσιο και τα καθαρά όρια ενδυναμώνουν την εμπιστοσύνη και την εγγύτητα ανάμεσα στο θεραπευτή και τον θεραπευόμενο. Είναι απαραίτητη προϋπόθεση για να μη διαρρηγνύεται η θεραπευτική σχέση και να επουλωθούν έτσι τραυματικές εμπειρίες του παρελθόντος.
Το 2009 ανοίγεις το Present Body ως χώρο έρευνας της κίνησης και της έκφρασης, εκπαίδευσης στις πρακτικές του αυτοσχεδιασμού αλλά και ως ψυχοθεραπευτικό κέντρο. Σε ποιούς απευθύνεται και πως μπορεί να ωφεληθεί κάποιος με τα προγράμματα/σεμινάρια/θεραπευτικές που “τρέχουν”;
Present Body ονομάζω τη δουλειά μου συνολικά καθώς αυτό στο οποίο εστιάζω είναι πώς να είμαστε παρόντες μέσα από το σώμα χρησιμοποιώντας την τέχνη και τη θεραπεία. Δημιούργησα με πολλή αγάπη και κόπο, αυτόν τον χώρο που φέρει το ίδιο όνομα καθώς αγκαλιάζει όλες τις πτυχές της δουλειάς μου, μια πορεία 40 σχεδόν χρόνων. Μπορεί κανείς να γυμναστεί, να ασκηθεί με ενσυνείδητο και δημιουργικό τρόπο ακολουθώντας το μάθημα συνειδητής κίνησης και αυτοσχεδιασμού, εργαστήρια που εστιάζουν μόνο στον αυτοσχεδιασμό και μαθήματα διαλογιστικής κίνησης ή άσκησης στην πρακτική της Γιόγκα. Αν θέλει κανείς κάτι πιο εξειδικευμένο, να εμβαθύνει στην κίνηση ή στην αυτογνωσία σε συμπυκνωμένο χρόνο, μπορεί να παρακολουθήσει σεμινάρια που διαρκούν ένα Σαββατοκύριακο και τα retreat που οργανώνουμε.
Θεωρώ πως ο χορός μπορεί να αγγίξει ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού γιατί πρεσβεύει ό,τι πιο φυσικό έχει ο καθένας μας μέσα του. Έρχονται νέοι αλλά και άνθρωποι μεγαλύτερης ηλικίας που ανακαλύπτουν το σώμα τους, συνδέονται με το παιδί που έχουν μέσα τους. Η κίνηση όταν γίνεται με επίγνωση είναι ασφαλής και ωφελεί την υγεία σε όλα τα επίπεδα. Παράλληλα με τα κινησιολογικά μαθήματα και τα σεμινάρια, προσφέρουμε ατομικές συνεδρίες Σιάτσου, Ομάδα σωματικής ψυχοθεραπείας μια φορά την εβδομάδα, που οδηγώ η ίδια καθώς και ατομικές συνεδρίες ψυχανάλυσης – σωματικής & κινητικής ψυχοθεραπείας, που στηρίζεται στην προσέγγιση του Βίλχελμ Ράιχ και στην Gestalt. Το γεγονός ότι κινούμαι επαγγελματικά και στο χώρο του χορού και σε αυτόν της ψυχοθεραπείας, θεωρώ πως είναι ένα μεγάλο πλεονέκτημα διεύρυνσης των εργαλείων που χρησιμοποιώ. Είναι κάτι το ιδιαίτερο, το πως ανακάλυψα και ακολούθησα με αφοσίωση από τη δεκαετία του ’80 αυτά τα δύο μονοπάτια, παράλληλα και μαζί. Διερευνώ τον άνθρωπο μέσα από την κίνηση, τη φωνή και τη ψυχαναλυτική διαδικασία από την εποχή που σπούδαζα στην Ν.Υόρκη, στην αρχή της πορείας μου. Κατάλαβα από νωρίς πόσο όμορφα μπορεί να συνδέονται – πόσο υποστηρικτικά μπορεί να λειτουργούν αυτοί οι δύο τομείς παράλληλα αλλά και ξεχωριστά μεταξύ τους. Είναι σημαντικό να γίνει αντιληπτό πως δεν είναι κανείς υποχρεωμένος να δεσμευτεί για να τα παρακολουθήσει όλα, δηλαδή να εμπλακεί στο ταξίδι της ψυχοθεραπείας αν θέλει να κάνει κίνηση, και το αντίστροφο. Στο στούντιο Present Body συχνά διδάσκουν επιφανείς δάσκαλοι και από το εξωτερικό, προτείνουμε παραστάσεις αυτοσχεδιασμού με περιορισμένο αριθμό θεατών και ομιλίες με βιντεοπροβολές που υποστηρίζουν την ταυτότητα του χώρου.
Με δασκάλα την Χριστίνα θα βρούμε τη χαρά μας;
Η χαρά εκφράζει το ναι στη ζωή. Συχνά κρύβεται πίσω από χαραμάδες αμφιβολίας, σκέψεις, πεποιθήσεις που σε κρατάνε μακριά της. Η κίνηση με επίγνωση ξεκλειδώνει σώμα-ψυχή, ανοίγοντας παράθυρα στην αντίληψη για την πραγματικότητα που ζεις. Μέσα από κανόνες, όρια και γνώση, περιέργεια και εξερεύνηση, ανακαλύπτεις κανείς την ελευθερία του να ΕΙΝΑΙ συνυπάρχοντας αρμονικά με τους άλλους. Αν κάποιος αποφασίσει να αναλάβει σοβαρά τον εαυτό του, με υπομονή και επιμονή, για να πορευτεί σε αυτό το ταξίδι μαζί μου, περιμένουν ευχάριστες εκπλήξεις, ανακάλυψη εσωτερικών οδηγών που κατευθύνουν με φροντίδα και σοφία, βρίσκοντας τα δώρα που υπάρχουν μέσα μας για να χαιρόμαστε τη ζωή μας. Αποκτά κανείς μια εσωτερική πυξίδα να φωτίζει τον δρόμο του.
Περισσότερες πληροφορίες για τα μαθήματα κίνησης και ψυχοθεραπείας της Χριστίνας Κλεισιούνη: www.presentbody.com – Εmail: [email protected]
Συνέντευξη Τζένη Φραγκούλη
