Η σμύριδα το κοινώς λεγόμενο “σμυρίγδι”, η “νάξια λίθος” όπως ονοµαζόταν στην αρχαιότητα, είναι ορυκτό με λειαντική και στιλβωτική ικανότητα που οφείλεται στη µεγάλη σκληρότητα των κρυστάλλων κορουνδίου που περιέχει. Η Νάξος είναι παγκοσµίως γνωστή για τη σµύριδα που υπάρχει στο υπέδαφός της και έχει τα πλουσιότερα και τα καλύτερα από πλευράς ποιότητας και εκμεταλλεύσιμης ποσότητας κοιτάσματα. Βρίσκονται στο βόρειο τμήμα της ανατολικής πλευράς, στην περιοχή Αργοκοίλι, στα σπλάχνα του βουνού Αμμόμαξη, ανάμεσα στα χωριά Απείρανθος και Κόρωνος. Η ναξιακή σμύριδα υπήρξε ένα από τα σημαντικότερα ελληνικά ορυκτά για μεγάλη περίοδο, και η Νάξος αποτελεί τη μοναδική σμυριδοπαραγωγική περιοχή της Ευρώπης και μια από τις ελάχιστες της Γης. Η ναξιακή σμύριδα στο παρελθόν είχε κατακλύσει τις διεθνείς αγορές χάρη στην εξαίρετη ποιότητά της. Η εξόρυξη και διάθεση στο εμπόριο της σμύριδας από την εποχή της τουρκοκρατίας ήταν αποκλειστικό προνόμιο των κατοίκων έξι χωριών της ορεινής Νάξου (Κόρωνος, Σκαδό, Μέση, Κεραμωτή, Απείρανθος και Δανακός). Το προνόμιο της εξόρυξης ισχύει και σήμερα.
Η σµύριδα, χρησιµοποιείται ως αποξεστικό και λειαντικό για µέταλλα, κράµατα, γυαλί, ξύλο, ορυκτά, πετρώµατα, αµµοβολή, καθώς και ως αντιολισθηρό σε βιοµηχανικά δάπεδα και δρόµους. Η λειαντική και στιλβωτική ικανότητα της σµύριδας ήταν ήδη γνωστές από την αρχαιότητα, γεγονός που επιβεβαιώνεται από τις ιστορικές αναφορές του Ησίοδου (7ος αιώνας π.Χ.) και του Ηρόδοτου (5ος αιώνας π.Χ.). Οι αρχαίοι χρησιμοποιούσαν και εμπορεύονταν το υλικό αυτό με το όνομα «ναξία γη» ή «ναξία ακόνη». Οι αρχαίοι συγγραφείς επισημαίνουν την χρησιμότητα της σμύριδας, στην λιθογλυφία των σκληρών λίθων, για την κατασκευή σφραγιδόλιθων και δακτυλιόλιθων. Ο Πλίνιος και άλλοι Ρωμαίοι συγγραφείς την ονομάζουν naxium. Ο Διοσκουρίδης περιγράφει την σμύριδα: «σμύρις λίθος εστίν, ή τας ψήφους οι δακτυλιογλύφοι αμήχουσι».
Η παραγόµενη σµύριδα ήταν ένα πολύ σηµαντικό τοπικό προϊόν (αντιστοιχούσε στο 80% των εισοδηµάτων του Ελληνικού Κράτους από εξαγωγές) µέχρι τον ∆εύτερο Παγκόσµιο Πόλεµο. Η Ναξιακή σμύριδα υπήρξε ένα από τα σημαντικότερα ελληνικά ορυκτά για μια μεγάλη περίοδο.
Κατά τη διάρκεια του πρώτου παγκοσμίου πολέμου, η σμύριδα θεωρήθηκε απαραίτητη για τις πολεμικές βιομηχανίες των συμμάχων και όσοι δούλευαν στα σμυριδωρυχεία απαλλάχτηκαν από τη στράτευση. Τα σμυριδορυχεία της Νάξου ανήκουν στο ελληνικό δημόσιο από το 1852, το οποίο εκχώρησε στους κατοίκους των προαναφερθέντων χωριών το προνόμιο εκμετάλλευσης, με την μοναδική υποχρέωση να την παραδίδουν αποκλειστικά στο δημόσιο. Οι σμυριδεργάτες εξόρυσσαν τη σμύριδα κατασκευάζοντας σήραγγες βάθους 50-250 μέτρων. Ενδεικτικά, το 1913-1914 εργάζονταν για την εξόρυξη της πάνω από 1000 εργάτες (οι 500 από αυτούς στις υπόγειες σήραγγες).
Τα σμυριδορυχεία της Νάξου αποτελούν μνημεία της σύγχρονης βιομηχανικής ιστορίας της χώρας μας.
Η σμύριδα της Νάξου εκτοπίστηκε από τη διεθνή αγορά, κυρίως από την τεχνητή σμύριδα. Το σμυρίγλι εξορύσσεται ακόμα και σήμερα, χωρίς όμως, να υπάρχει πλέον ανάλογη ζήτηση. Τα τελευταία χρόνια όμως η ζήτηση έχει παρουσιάσει αύξηση ως αποτέλεσμα κυρίως της ανάπτυξης νέων χρήσεων σμύριδας.
Σήµερα από πολλούς φορείς γίνεται προσπάθεια για να σωθούν από την καταστροφή τα εγκαταλειµµένα ορυχεία και τα κατάλοιπα της τεχνολογικής προπολεµικής βιοµηχανίας και να αποδοθούν στο κοινό. Από αυτά ξεχωρίζουν ο «εναέριος» -ένα µεγάλης κλίµακας τεχνικό έργο και ένα από τα ελάχιστα σωζόµενα σήµερα συστήµατα εναέριος µεταφοράς- οι κτιριακές εγκαταστάσεις, τα λιµενικά έργα, ο µηχανολογικός εξοπλισµός που αποτελούν βιοµηχανική-πολιτιστική κληρονοµιά.
Στην Απείρανθο λειτουργεί γεωλογικό μουσείο, με εκθέματα από την περιοχή, το οποίο δημιουργήθηκε με πρωτοβουλία του Μανόλη Γλέζου.
