Η Βάσω Κατράκη γεννήθηκε στο Αιτωλικό Αιτωλοακαρνανίας 5 Ιουλίου 1914 και πέθανε 27 Δεκεμβρίου 1988. Ήταν κορυφαία Ελληνίδα ζωγράφος και χαράκτης. Σπούδασε στην ΑΣΚΤ της Αθήνας, ζωγραφική με τον Παρθένη και χαρακτική με τον Κεφαλληνό. Αποφοίτησε με βραβείο και επαίνους στην χαρακτική και ήταν μεταξύ των μαθητών του Κεφαλληνού που σχεδίασαν τις γνωστές αφίσες για τον Πόλεμο, το 1940-41.
«…Μόλις κηρύχτηκε ο πόλεμος, η Σχολή αποφάσισε να φιλοτεχνήσει μερικές αφίσες με «ηρωικά» θέματα που θα ενίσχυαν το φρόνημα του κόσμου. Την εργασία αυτή ανέλαβε το εργαστήρι της χαρακτικής. «Εμείς τότε», διηγείται η Βάσω, «ήμαστε αντιμιλιταριστές, ακολουθώντας τη γραμμή του Ριζοσπάστη. Ο Κεφαλληνός τράβαγε τα μαλλιά του για να μας εξηγήσει πως ο τότε πόλεμος ήταν αμυντικός και όχι κατακτητικός κι ότι παίζαμε το παιχνίδι των φασιστών. Εμείς επειδή ακολουθούσαμε λαθεμένη καθοδήγηση, τραβάγαμε στις αφίσες μια γραμμή την ημέρα. Ύστερα όμως μας μήνυσαν πως κάναμε λάθος γιατί μας καθοδηγούσε ένας δεύτερος Ριζοσπάστης που έβγαζε η Ασφάλεια. Από τη μια μέρα στην άλλη αλλάξαμε τακτική, πέσαμε με τα μούτρα στη δουλειά και σύντομα τελειώσαμε τις αφίσες».
«…Ο Μεταξάς με προσοχή εξέτασε τις αφίσες και απέρριψε μονάχα αυτή του Μανουσάκη «Ελλάδα με τα Δωδεκάνησα» καθαρά για πολιτικούς λόγους και όχι για ιδεολογικούς. Οι άλλες που ενέκρινε ήταν του Τάσσου («Τσολιάς με Τουφέκι»), του Γραμματόπουλου («Γυναίκες της Πίνδου»), του Δήμου («Τσοπάνος με την οικογένειά του μ’ ένα τουφέκι φύλαγε τα πρόβατά του μπροστά στο σπίτι του»). Δεν τυπώθηκε όμως γιατί κατά τον Κεφαλληνό ήταν «φασιστική» αφού ήταν εκτελεσμένη σύμφωνα με τις αρχές του «σοσιαλιστικού ρεαλισμού». Τέλος η Βάσω είχε φιλοτεχνήσει μια «Γυναίκα που έπλεκε». «Είχε τοιχοκολληθεί σ’ όλους τους σιδηροδρομικούς σταθμούς κι είχαν γεμίσει όλα τα μαλλάδικα. Αυτή στάθηκε και η πρώτη μου εμφάνιση στην τέχνη»
Οργανώθηκε από νωρίς στην Αντίσταση και εικονογράφησε με ξυλογραφίες πολλά παράνομα έντυπα. Το 1949 συμμετείχε στην ίδρυση της ομάδας «Στάθμη». Το 1967 εξορίστηκε στη Γυάρο από τη στρατιωτική χούντα.
Ήρθα περισσότερο κοντά με την δουλειά της, στην έκθεση «Ζιζή Μακρή-Βάσω Κατράκη: Ταξίδι στην Κίνα του Μάο», που φιλοξενήθηκε στη Δημοτική Πινακοθήκη Λάρισας-Μουσείο Γ.Ι. Κατσίγρα, και αφορούσε στην επίσκεψη των δύο σημαντικών Ελληνίδων χαρακτριών στην Κίνα και το βαθύ αποτύπωμα που άφησε πάνω τους το ταξίδι αυτό. Η Βάσω Κατράκη, έμεινε εκεί από τον Δεκέμβριο του 1963 έως τον Ιανουάριο του 1964.
Το έργο της χαρακτηρίζεται από τις παθιασμένες απεικονίσεις των δεινών του ελληνικού λαού κατά τη διάρκεια και μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Η Βάσω Κατράκη ως χαράκτρια δημιουργεί πάνω σε ένα ευρύ θεματολογικό φάσμα, από καθημερινές σκηνές μέχρι μυθολογικές αλληγορίες, που μαρτυρούν πάντοτε μια κοινωνική ευαισθησία και μια βαθιά ανθρωπιστική διάθεση. Αφαιρετική και εξπρεσιονιστική, δούλευε χαρακτικά χρησιμοποιώντας ως υλικό το παραδοσιακό ξύλο, και τελικά τον ψαμμίτη, ένα υλικό που λίγοι χαράκτες έχουν δουλέψει και γεγονός που της χάρισε διεθνή φήμη.
Αρχικά η θεματολογία της μπορεί να περιγραφεί ως λαϊκός κοινωνικός ρεαλισμός. Ο Πόλεμος, η Κατοχή, η Αντίσταση και ο Εμφύλιος αποκτούν κεντρικό ρόλο. Η καλλιτέχνιδα γίνεται πιο αφαιρετική, με τις μορφές της ασκητικές, αρχετυπικές. Αγέλαστα κορίτσια, ματωμένοι ήλιοι, λαβωμένα άλογα.
Οι τολμηρές αυτές αφαιρετικές σχηματοποιήσεις της, φέρουν ιδιαίτερη ένταση, μέσα από την αντίθεση του μαύρου-άσπρου. Όσο ήταν εξόριστη στη Γυάρο (με τη δικτατορία του 1967), ζωγράφιζε βότσαλα με μαύρο μελάνι. Μετά το 1970, τα πιο ώριμα μεγάλων διαστάσεων χαρακτικά της χαρακτηρίζονται από τις λιτές μνημιακές μορφές.
Με περισσότερες από 20 ατομικές εκθέσεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, συμμετοχές σε πολλές ομαδικές και διεθνείς διοργανώσεις και πολλά βραβεία, η Βάσω Κατράκη αποτελεί σημαντικό εικαστικό κεφάλαιο για τη χώρα μας.
Συμμετείχε στη Μπιενάλε της Λουμπλιάνα ανελλιπώς από το 1956 ως το 1977, στη Μπιενάλε του Τόκιο από το 1960 ως το 1970, στη Μπιενάλε του Sao Ρaolo το 1957, στη Μπιενάλε της Βενετίας το 1966, όπου τιμήθηκε με το Διεθνές βραβείο Λιθογραφίας Tamarind. Βραβεύτηκε επίσης το 1958 στη Μπιενάλε Αλεξανδρείας (Α’ Βραβείο Χαρακτικής), στη Μπιενάλε Χαρακτικής του Λουγκάνο (Premium ex æquo) και το 1976 πήρε το A’ βραβείο στη Διεθνή Έκθεση Intergrafik του Ανατολικού Βερολίνου.
Η Βάσω Κατράκη το 1965 εξελέγη επίτιμο μέλος της Academia Fiorentina delle Arti del Disegno.
Το 1980 εκτέθηκε αναδρομικά η δουλειά της στην Εθνική Πινακοθήκη και μετά το θάνατό της έχουν οργανωθεί πολυάριθμες τιμητικές αναδρομικές της εκθέσεις και αφιερώματα.
Το 2006 εγκαινιάστηκε στο Αιτωλικό το «Κέντρο Χαρακτικών Τεχνών και Μουσείο Βάσως Κατράκη». Η χαράκτρια κληροδότησε στη γενέτειρά της όλα της τα έργα, τα οποία φιλοξενούνται μόνιμα στη μια αίθουσα του μουσείου.
Κείμενο Τζένη Φραγκούλη
