Γινόμαστε (αν το θελήσουμε), αυτό που μας δίδαξαν οι δάσκαλοι μας. Όσο πιο φωτισμένοι ήταν, τόσο καλύτερα για την πορεία μας. Ο δικός μου δρόμος πορείας ξεκίνησε να χαράζεται στη Σχολή Βακαλό. Δασκάλα μου εκεί, η Ελένη Βακαλό (26 Οκτωβρίου 1921-10 Οκτωβρίου 2001). Διανοούμενη, Ιστορικός Τέχνης, Συγγραφέας, Ποιήτρια. Πολυσχιδής προσωπικότητα που υπηρέτησε με πάθος και επιτυχία τρεις σημαντικούς τομείς της πνευματικής της ζωής: την ποίηση, την κριτική στις εικαστικές τέχνες και την εκπαίδευση.
Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη και σπούδασε Αρχαιολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και Ιστορία της Τέχνης στη Γαλλία, στη Σορβόννη. Ήταν για χρόνια κριτικός τέχνης στην εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ, στο περιοδικό ΖΥΓΟΣ και είχε τακτική εκπομπή για την Τέχνη στην Ελληνική Ραδιοφωνία. Ήταν μέλος του Δ.Σ. της Εθνικής Πινακοθήκης, της Διεθνούς ένωσης κριτικών και της Ελληνικής Εταιρείας Λογοτεχνών.
Δημοσίευσε τα πρώτα της ποιήματα μετά από προτροπή του Νίκου Γκάτσου και του Οδυσσέα Ελύτη. Εξέδωσε συνολικά 14 ποιητικές συλλογές και έγραψε πολλά βιβλία για την τέχνη. Η συνεισφορά της στην τέχνη μεγάλη και αναγνωρίστηκε επίσημα το 1997 με το Βραβείο Δοκιμίου της Ακαδημίας Αθηνών. Ήταν επίτιμη διδάκτωρ του τμήματος Ιστορίας-Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και επίτιμη διδάκτωρ του Πανεπιστημίου του Derby στο Ηνωμένο Βασίλειο. Έδωσε πολλές διαλέξεις και δίδαξε ως επισκέπτρια-καθηγήτρια σε πολλά πνευματικά και εκπαιδευτικά ιδρύματα και πανεπιστήμια, στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Ιδιαίτερα δημιουργική ήταν η συνεργασία της με το Πανεπιστήμιο του Princeton, στις Ηνωμένες Πολιτείες, στο οποίο η ίδια δώρισε μεγάλο μέρος του αρχείου της.
Με τον άντρα της ζωγράφο Γιώργο Βακαλό, τον ζωγράφο και χαράκτη Παναγιώτη Τέτση και τον Φραντζή Φραντζισκάκη, Δημοσιογράφο και Γκαλερίστα, ίδρυσαν την πρώτη σχολή Καλών και Εφαρμοσμένων Τεχνών στην Ελλάδα, τη Σχολή Βακαλό, στην οποία η Ελένη Βακαλό δίδασκε Ιστορία της Τέχνης και Στοιχεία Οπτικής Αντίληψης.
Θεωρία Οπτικής Αντίληψης (την ικανότητα να ερμηνεύουμε όλα όσα βλέπουμε) διδάχτηκα κοντά της. Σημειολογία και στρουκτουραλισμό, φόρμα και περιεχόμενο, άγνωστες για εμένα λέξεις τότε και δυσνόητες έννοιες για πολλά χρόνια στη συνέχεια, μέχρι που τις συνάντησα ξανά, στις σπουδές της ψυχολογίας, στην “ψυχολογία του δημιουργικού ματιού” Rudolph Arnheim. Μελέτη που ασχολείται με την ψυχολογία της Oπτικής Aντίληψης, αναλύοντας το γεγονός ότι η αντίληψη δεν είναι μηχανική καταχώριση αισθητηριακών στοιχείων (πχ όραση) αλλά επηρεάζεται από νόμους όπως αυτόν της ολοκλήρωσης, της κίνησης, ομοιότητας, εγγύτητας κλπ. Θέματα που η Ελένη Βακαλό τα έθιγε συνεχώς, σε μια προσπάθεια να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε την δομή και την οργάνωση που διέπει το όλον σε μια καλλιτεχνική σύνθεση. Σπουδαία!
Γράφει για την Ελένη Βακαλό ο Χάρης Καμπουρίδης στην Καθημερινή:
“Η μεγάλη τεχνοκριτικός ερεύνησε και δίδαξε την αξία της ιδιαίτερης ματιάς κάθε κοινωνίας πάνω στην τέχνη της.
…Η Βακαλό καθόρισε τους ορίζοντες της κριτικής, αναδύοντας από τα έργα τέχνης αισθητική φιλοσοφία, όπως βγάζουμε το κρασί απ’τα σταφύλια.
…Η πολιτιστική μας ταυτότητα άλλαξε πολύ στις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα. Μάθαμε να σκεφτόμαστε με οπτικές γλώσσες. Με ποιούς δασκάλους; Πως συντονίστηκαν οι εικαστικές τέχνες με αυτή τη νέα εποχή;
Η απώλεια της Ελένης Βακαλό και το μέγεθος της προσφοράς της, υποχρεώνει σε απολογισμούς εφ’όλης της ύλης.
…Δεν ήταν όπως οι άλλοι τεχνοκριτικοί της γενιάς της η Βακαλό. Ήταν μια ποιήτρια της τεχνοκριτικής, αναγεννούσε την όραση, την θεωρία οπτικής αντίληψης, την αναφορά στο πολιτισμικό υπόβαθρο και τις νοούμενες σταθερές του.”
