Λάτρης του Πλάτωνα, ο Αρθούρος Σοπενχάουερ (1788 –1860) ήταν ο Γερμανός φιλόσοφος που ίδρυσε μία νέα φιλοσοφία, επίκεντρο της οποίας είναι η Βούληση.
Κείμενο Τζένη Φραγκούλη
Ήταν γνωστός για την φιλοσοφική του διαύγεια, υποστήριξε ότι o Βουδισμός αντανακλούσε σημαντικά τη δική του φιλοσοφία και θεωρούσε ότι ήταν η καλύτερη από όλες τις πιθανές θρησκείες. Ο Αϊνστάιν, σχετικά με την σημασία που είχε για τον ίδιο ο Σοπενχάουερ, περιέγραψε τις θέσεις του Γερμανού Φιλοσόφου ως εξής: «Μια συνεχή παρηγοριά μπροστά στις δυσκολίες της ζωής, της δικής μου μου και των άλλων, αλλά και μια ασίγαστη πηγή ανεκτικότητας». Και παρόλο που ο κόσμος θεωρούσε τον Σοπενχάουρε απαισιόδοξο, ο Άλμπερτ Αϊνστάιν που συχνά καθόταν με έναν από τους φθαρμένους τόμους του Σοπενχάουερ στα χέρια του, φαινόταν τόσο ευχαριστημένος διαβάζοντάς τον, σαν να ασχολούνταν με μια γαλήνια και χαρούμενη δουλειά.
Το σημαντικότερο έργο του Σοπενχάουερ, “Ο Κόσμος ως Βούληση και ως Παράσταση”, το οποίο συγκαταλέγεται στα μεγάλα κλασικά έργα της ευρωπαϊκής φιλοσοφίας, με μεγάλη επιρροή σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης διανόησης, τόνιζε τον ρόλο του κύριου κινήτρου δράσης των ανθρώπων, την Βούληση η οποία σταθερά επικρατεί έναντι της λογικής, και την όρισε ως μία εγγενή ώθηση εντός των ανθρώπινων όντων, και των πλασμάτων γενικά, να παραμείνουν ζωντανοί και να αναπαραχθούν. Μίλησε για τα όρια της ανθρώπινης γνώσης και την ουσία της πραγματικότητας.
“Ο κόσμος είναι γεμάτος πλάσματα που βρίσκονται διαρκώς σε ανάγκη, που ζουν απλώς καταβροχθίζοντας ο ένας τον άλλον, περνούν την ύπαρξή τους με άγχος και συνεχώς με το αίσθημα της έλλειψης, συχνά σε τρομερή θλίψη, μέχρι να πέσουν επιτέλους στην αγκαλιά του θανάτου».
Η ανάλυση της Βούλησης, κατά πολλούς πεσιμιστική ως θεώρηση των πραγμάτων, τον οδήγησε στο συμπέρασμα ότι οι συναισθηματικές, σωματικές και σεξουαλικές επιθυμίες δεν μπορούν ποτέ να εκπληρωθούν ολοκληρωτικά. Επίσης, αρνιόταν να εκλάβει την αγάπη ως κάτι ασήμαντο ή τυχαίο, αλλά αντίθετα την εξέλαβε ως μια αστείρευτη δύναμη που βρισκόταν αθέατη εντός της ανθρώπινης Ψυχής και μπορεί να αλλάξει δραματικά τη μορφή του κόσμου.
Πίστευε ότι οι άνθρωποι υποκινούνταν από τις ίδιες τους τις βασικές επιθυμίες, από τη Wille zum Leben (βούληση του ζην), η οποία κατεύθυνε όλη την ανθρωπότητα. Για τον Σοπενχάουερ, η ανθρώπινη επιθυμία ήταν ακαθοδήγητη, και κατ’ επέκταση, αυτό ίσχυε για όλο το σύνολο της ανθρώπινης δράσης. Η ανθρώπινη επιθυμία, η «βούληση» και η θέληση προκαλούν πόνο και ανέχεια.
Η πεποίθηση του ότι η ζωή μας αμφιταλαντεύεται ανάμεσα στον πόνο και στην ανία είναι αυτή ακριβώς που καθιστά επιτακτική την ανάγκη μιας πρακτικής σοφίας για να ζούμε καλύτερα. Είναι προς όφελός μας να βρούμε κανόνες ζωής για να περιορίσουμε τα δεινά της ύπαρξης, να αντέχουμε τα χτυπήματα της μοίρας και να κατακτήσουμε, αν όχι την απόλυτη ευτυχία, μια ευτυχία σχετική, την ευτυχία εκείνη που συνίσταται στην απουσία του πόνου, έλεγε.
Ένας προσωρινός τρόπος να απαλλαχθεί κανείς από αυτόν τον πόνο είναι μέσω της αισθητικής περισυλλογής, δηλαδή μέσω της τέχνης. Αυτός για τον Σοπενάουερ είναι ο αμέσως καλύτερος τρόπος καταστολής της βούλησης, πέρα από την πλήρη εξάλειψη του θέλειν. Η συμπόνια είναι το κύριο κίνητρο της ηθικής έκφρασης. Η μοχθηρία και ο εγωισμός είναι εκφυλισμένες εναλλακτικές ηθικές εκφράσεις.
Καθιστώντας πρώτος στην ιστορία της ευρωπαϊκής φιλοσοφίας το ανθρώπινο σώμα ως την υπέρτατη εστία των στοχαστικών αναφορών, δοκίμασε να αναζητήσει τρόπους υπεράσπισης και ψυχολογικής ενδυνάμωσης του ανθρώπου. Η επιρροή του Σοπενχάουερ ήταν πιθανόν πιο έντονη πάνω στην πραγμάτευσή του για την ψυχολογία του ανθρώπου παρά πάνω στη σφαίρα της φιλοσοφίας.
Στο βιβλίο του με τον παραπλανητικό τίτλο “Η τέχνη του να έχεις πάντα δίκιο” αναφέρει: «Μην ξεκινάτε ποτέ μια αντιπαράθεση με τον πρώτο τυχόντα, παρά μόνον με όσους πιστεύετε ότι έχουν πνευματική ικανότητα και αυτοσεβασμό ώστε να αποφύγουν τις ακρότητες. Εν ολίγοις, με όσους επικαλούνται και ασκούν τη λογική τους κι όχι την εξουσία, με όσους αγαπούν την αλήθεια και δέχονται να την ακούσουν ακόμα κι απ’ το στόμα του αντιπάλου τους, με όσους είναι αρκετά δίκαιοι για να αποδεχτούν την ήττα τους στην περίπτωση που ο άλλος έχει το δίκιο με το μέρος του. Αυτό, βέβαια, σημαίνει ότι μάλλον δεν θα βρείτε ούτε έναν στους εκατό άξιο για αντίπαλο σε μια αντιπαράθεση! Οι υπόλοιποι; Ας λένε ό,τι θέλουν, αφού όλοι έχουν δικαίωμα στη βλακεία.”
Η μεταφυσική ανάλυση της Βούλησης, οι απόψεις του πάνω στο κίνητρο και την επιθυμία αλλά και ο αφοριστικός τρόπος γραφής του επηρέασαν πολλούς γνωστούς ανθρώπους του πνεύματος όπως ο Νίτσε, ο Φρόυντ, όπως αναφέραμε παραπάνω ο Αϊνστάιν, ο Μπόρχες και άλλους πολλούς.
“Όταν τον διαβάζω, δεν μπορώ να καταλάβω πώς μπόρεσε το όνομά του να μείνει άγνωστο. Το πολύ πολύ μία εξήγηση υπάρχει, εκείνη ακριβώς που τόσο συχνά επαναλαμβάνει ο ίδιος, ότι δηλαδή σ’ αυτόν τον κόσμο σχεδόν μόνο ηλίθιοι υπάρχουν”. Λέων Τολστόι
Σχετικά με την πολιτική, ο Σοπενxάουερ περιγράφει τον εαυτό του ως υπέρμαχο ενός φιλελεύθερου κυβερνητικού συστήματος, του οποίου το ουσιώδες ήταν, το κράτος «να αφήνει κάθε άνθρωπο ελεύθερο προς την αναζήτηση της προσωπικής λύτρωσης».
Όμως, σύμφωνα με ομολογία του ίδιου, δεν στοχάστηκε ιδιαίτερα πάνω στα πολιτικά ζητήματα, αλλά παρέμεινε στην απόμακρή του στάση «στοχαζόμενος όχι τις εποχές αλλά τις αιωνιότητες». Ενδιαφέρον έχει ότι αμφισβητούσε την εξελικτική πορεία της Ιστορίας και το εύρος των συμπερασμάτων που μπορούσε κανείς να βγάλει ακολουθώντας τα ιστορικά γεγονότα.
Ο Σοπενxάουερ έκανε πολλές υποτιμητικές παρατηρήσεις πάνω στους Γερμανούς και τη Γερμανία όπως: «Καταλογίζει κανείς στους Γερμανούς ότι μιμούνται πότε τους Γάλλους και πότε τους Άγγλους. Ωστόσο, είναι ακριβώς ό,τι καλύτερο μπορούν να κάνουν, διότι, αν περιοριστούν στα δικά τους μέσα, δεν έχουν τίποτε καλό να επιδείξουν».
Ο Αρθούρος Σοπενχάουερ αποτελεί εξαιρετικό παράδειγμα ανθρώπου που έκανε σοφή χρήση του πλούτου που κληρονόμησε. Όταν ο πατέρας του που ήταν ένας πετυχημένος και πλούσιος έμπορος και εφοπλιστής, πέθανε και του άφησε μια μια κληρονομιά που του επέτρεπε να ζει χωρίς να εργάζεται, ο Σοπενχάουερ δεν έμεινε στον κομφορμισμό της εύρωστης ζωής του, αλλά έγινε χρήσιμος, τόσο για τον εαυτό του όσο και για την ανθρωπότητα.
Πεθαίνει το 1860 σε ηλικία 72 χρονών από πνευμονική εμβολή.