O Θεόδωρος Στάμος (Νέα Υόρκη 1922 – Ιωάννινα 1997), ήταν παιδί Ελλήνων μεταναστών. Η μητέρα του ήταν από τη Σπάρτη και ο πατέρας του είχε μεγαλώσει στη Λευκάδα. O Στάμος έγινε ένας από τους σημαντικότερους αφηρημένους εξπρεσιονιστές ζωγράφους και ήταν ένας από τους νεότερους καλλιτέχνες στη Νέα Υόρκη τις δεκαετίες του ’40 και ’50, μέλος της αυθεντικής ομάδας των αφηρημένων εξπρεσιονιστών ζωγράφων, τους αποκαλούμενους ως οι Οξύθυμοι – Irascibles -, μαζί με τους Τζάκσον Πόλοκ, Βίλεμ ντε Κούνινγκ και Μαρκ Ρόθκο. Οι καλλιτέχνες αυτοί ήταν μέλη της Σχολής της Νέας Υόρκης και αναφέρθηκαν περιπαικτικά ως Οι Οξύθυμοι σε ένα άρθρο του περιοδικού Life, το οποίο περιελάμβανε και την περιώνυμη φωτογραφία της Νίνα Λιν, μιας από τις πιο ενδιαφέρουσες φωτογραφίες της σύγχρονης ιστορίας της Τέχνης. Το άρθρο ήταν σχετικά με την επιστολή διαμαρτυρίας που συνυπέγραψε ο Στάμος μαζί με τους δεκαεπτά ακόμη καλλιτέχνες της πρωτοπορίας το 1950, καταγγέλλοντας τα συντηρητικά κριτήρια της συγκρότησης έκθεσης σύγχρονης αμερικανικής ζωγραφικής στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης.
Προηγήθηκε η δεκαετία του 1940 που είχε ιδιαίτερη σημασία στην αμερικανική τέχνη. Η Peggy Guggenheim, η οποία είχε εγκαταλείψει την Ευρώπη με τον σύζυγό της, τον σουρεαλιστή καλλιτέχνη Max Ernst, άνοιξε την γκαλερί της, Art of This Century, προβάλλοντας Ευρωπαίους και πολλά υποσχόμενους Αμερικανούς καλλιτέχνες της avant-garde. Τζάκσον Πόλοκ, Μαρκ Ρόθκο, Θεόδωρος Στάμος και άλλους. Η New York School στον κόσμο της τέχνης, ήταν πλέον γεγονός.
Ο Στάμος που σαν άνθρωπος και καλλιτέχνης ήταν πάντα συνεπής με το προσωπικό του δημιουργικό όραμα, ταξίδεψε πολύ στη ζωή του και τα ταξίδια αυτά συνεισέφεραν στην ανάπτυξη της αισθητικής του, δημιουργώντας ένα βαθύ ενδιαφέρον για τις μορφές θρησκευτικότητας ανά τον κόσμο.
Ενδιαφέρθηκε έντονα για τη φιλοσοφία της Άπω Ανατολής, αλλά και για τη γιαπωνέζικη τέχνη και την καλλιγραφία και εξερεύνησε μια νέα προσέγγιση στην αφαίρεση, εμπνευσμένος από την αισθητική της Νοτιοανατολικής Ασίας (σειρά Tea House). Αργότερα εργάστηκε με συνθέσεις οι οποίες έγιναν προοδευτικά πιο αφαιρετικές και πιο απλοποιημένες.
Κομβικό σημείο της καλλιτεχνικής του καριέρας, το 1958/1959 όταν έργα του συμπεριλήφθηκαν στη σημαντική έκθεση Νέα Αμερικανική Ζωγραφική του Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης, που σηματοδότησε την επιβολή του Αφηρημένου Εξπρεσιονισμού.
Η ύστερη του σταδιοδρομία επηρεάστηκε αρνητικά όταν ο Μαρκ Ρόθκο (Mark Rothko) επέλεξε τον Στάμο, με τον οποίο συνδεόταν με φιλία, ως ένα από τα μέλη του ιδρύματος διαχείρισης της κληρονομιάς του. Απόφαση που όμως οδήγησε στην εμπλοκή του Στάμου σε ένα μεγάλο δικαστικό σκάνδαλο με τους κληρονόμους του Ρόθκο και τον ταλαιπώρησε σημαντικά.
Από το 1970 άρχισε να μοιράζει το χρόνο του μεταξύ Νέας Υόρκης και Λευκάδας. Ήταν η περίοδος που ο ίδιος ονομάζει κόλαση, καθώς οι πολλές προσωπικές και επαγγελματικές ατυχείς συγκυρίες τον τραυμάτισαν, χωρίς όμως ο ίδιος να καταθέσει τα όπλα. Δεν παραιτήθηκε, αποστασιοποιήθηκε από τον ανταγωνιστικό καλλιτεχνικό κόσμο και συνέχισε το έργο του. Επέστρεψε στην Λευκάδα και σε μια άλλη λιτή πιο ζωή, επαναπροσδιορίζοντας την καλλιτεχνική του πορεία. Και το πέτυχε.
Το 1975 δώρισε 45 έργα του στην Εθνική Πινακοθήκη της Αθήνας, ενώ μεγάλες αναδρομικές εκθέσεις του έργου του οργανώθηκαν σε πολλά μέρη του κόσμου, σε μουσεία και γκαλερί.
Ο Στάμος επιστρέφει στη Λευκάδα
Μια μεγάλη αφιερωματική έκθεση θα τιμηθεί ο Θεόδωρος Στάμος στον τόπο του τη Λευκάδα, για τα 100 χρόνια από τη γέννησή του, το 1922.
Το Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Λευκαδίων σε συνεργασία με το Ίδρυμα «Ελληνική Διασπορά» διοργανώνει έκθεση με περισσότερα από σαράντα έργα του Στάμου από τη σειρά «Ατέρμονα πεδία- Λευκάδα», που θα πραγματοποιηθεί από 15 Σεπτεμβρίου έως 15 Οκτωβρίου 2022 και θα αναπτυχθεί στους χώρους της Δημοτικής Πινακοθήκης και την Αίθουσα τέχνης «Θεόδωρος Στάμος».
Η Λευκάδα ήταν για τον Στάμο το λιμάνι του, το τέλος του ταξιδιού του. Την έζησε βαθιά, αποκάλυψε το φως της και το αποτύπωσε στο έργο του!
Κείμενο Τζένη Φραγκούλη
