- Το Δίον, στους ανατολικούς πρόποδες του Ολύμπου, ήταν μια από τις πιο φημισμένες πολιτείες της Μακεδονία και πόλη στρατηγικής σημασίας, αφιερωμένη στον Ολύμπιο Δία. Ήταν πνευματικό και πολιτιστικό κέντρο εφάμιλλο με τους Δελφούςκαι την Ολυμπία, με λαμπρούς αθλητικούς αγώνες και θετρικά δρώμεντα, τα εν Δίω Ολύμπια.
- Στο αρχαιολογικό πάρκο των ημερών μας, διακρίνονται ιερά αφιερωμένα στη λατρεία των Αιγυπτίων θεών, του Σαράπιδος, της Ίσιδος και του Ανούβιδος (από τους ωραιότερους αρχαιολογικούς χώρους της Mακεδονίας), ο μικρός ναός της Υπολυμπιδίας Αφροδίτης, το αρχαιότατο Ιερό της Δήμητρας (το αρχαιότερο μακεδονικό ιερό), το ελληνιστικό θέατρο της εποχής του Φιλίππου του Ε΄, το ρωμαϊκό θέατρο του 2ου αιώνα, το στάδιο, η εντυπωσιακή έπαυλη του θεού Διονύσου με τα υπέροχα ψηφιδωτά (με το περίφημο ψηφιδωτό του Διονύσου, που παριστάνεται πάνω στο άρμα του να βγαίνει μέσα από τα κύματα της θάλασσας), το νεκροταφείο, καταστήματα, λίθινες στήλες (στο τέμενος του Δία), ωδείο, τείχη, μουσικά όργανα (όπως η ύδραυλις, ένα πνευστό μουσικό όργανο) και τα δημόσια λουτρά (οι Μεγάλες Θέρμες) που χρονολογούνται από το 200 μ.Χ.
- Το ψηφιδωτό στην έπαυλη του θεού Διονύσου, ήρθε στο φως το 2002 από την ομάδα του καθηγητή του Α.Π.Θ. Δημήτρη Παντερμαλή και παρέμεινε στο χώρο της έπαυλης, προστατευμένο κάτω από ένα στέγαστρο. Τα νερά που πλημμυρίζουν το Δίον, για πολλούς μήνες το χρόνο και παρά την αποστράγγισή τους δεν παύουν να αναβλύζουν, δεν επέτρεπαν πλέον την παραμονή και τη συντήρησή του στο φυσικό του χώρο. Έτσι η Εφορεία αρχαιοτήτων Πιερίας, με τη σύμφωνη γνώμη του Δημήτρη Παντερμαλή, πρότεινε τη μεταφορά του ψηφιδωτού δαπέδου σε κτήριο που δημιουργήθηκε γι΄ αυτό τον σκοπό, την Αρχαιοθήκη Δίου.
- Στα τέλη του 5ουαι. π.Χ. ο βασιλιάς της Μακεδονίας Αρχέλαος θέσπισε στο Δίον τη διοργάνωση αγώνων προς τιμήν του Ολυμπίου Διός και των Μουσών, τα «Ὀλύμπια ἐν Δίῳ», κατά τα πρότυπα των πανελληνίων ιερών της νότιας Ελλάδας. Το γεγονός αυτό θα πρέπει να συνέβαλε καθοριστικά στην ανάδειξη του Δίου σε θρησκευτικό κέντρο του μακεδονικού βασιλείου. Στο ιερό του Ολυμπίου Διός θυσίασε ο Αλέξανδρος πριν ξεκινήσει την εκστρατεία του στην Ασία.
- Στο Δίον λειτουργεί από το 1983 αρχαιολογικό μουσείο και σε αυτό εκτίθενται όλα τα ευρήματα του Δίου και της υπόλοιπης Πιερίας.
- Η αρχαία πόλη διέθετε σύστημα κάθετα τεμνόμενων δρόμων, οι οποίοι πλακοστρώθηκαν στα αυτοκρατορικά χρόνια.
- Η ανασκαφική έρευνα στο Δίον ξεκίνησε το 1928 από τον Πρύτανη του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Γ. Σωτηριάδη, για να σταματήσει το 1931, αφού είχε επιτύχει να κατασκευαστεί το πρώτο κτίσμα για τη στέγαση των κινητών ευρημάτων. Έπειτα από διακοπή 30 χρόνων, η έρευνα στο χώρο άρχισε εκ νέου από τον καθηγητή Γ. Μπακαλάκη, με πρωταρχικό ανασκαφικό στόχο την αποκάλυψη του οχυρωματικού περιβόλου. Η τρίτη ανασκαφική περίοδος εγκαινιάζεται το 1973 από τον Δ. Παντερμαλή και το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Οι ανασκαφές συνεχίζονται έως σήμερα, εντός και εκτός της πόλης του Δίου. Βέβαιο είναι ότι η έρευνα θα πρέπει να συνεχιστεί για πολλά χρόνια ακόμα, προκειμένου να αποκαλυφτεί το σύνολο της αρχαίας πόλης και τα ιερά. Αν και ο αρχαιολογικός χώρος του Δίου είναι αρκετά εκτεταμένος, η οργάνωσή του είναι σχεδόν υποδειγματική, καθώς προσφέρει στον επισκέπτη σαφείς διαδρομές για να περιηγηθεί ανάμεσα στα μνημεία.
- Οι σημερινοί κάτοικοι του χωριού που είναι Βλάχοι και Σαρακατσαναίοι που πιθανότατα κατάγονται από το Συρράκο της Ηπείρου, ζούσαν σε καλύβες και ασχολούνταν αποκλειστικά με την κτηνοτροφία.
Κείμενο Τζένη Φραγκούλη
