Η Αμαλία Μαρία Φρειδερίκη, η «Αμαλία, βασίλισσα της Ελλάδος» η οποία γεννήθηκε σαν σήμερα στις 21 Δεκεμβρίου 1818 στο Μεγάλο Δουκάτο του Ολδεμβούργου, ήταν η σύζυγος του βασιλιά Όθωνα και άφησε εκτός των άλλων, ένα σημαντικό αποτύπωμα στην συλλογική μνήμη των Ελλήνων κυρίως με τη «στολή Αμαλίας». Η φορεσιά που εισήγαγε, έπαιξε πολύ πιο σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη της ελληνικής ενδυματολογικής ιστορίας απ’ότι μπορεί να φανταστεί κανείς.
Η 18 ετών τότε Αμαλία και γοήτευσε τους πάντες με το κάλλος της και τη ζωντάνια της. Ήταν πνευματώδης και συγχρόνως ανεπιτήδευτη. Γρήγορα κατέκτησε τους Έλληνες χάρη στην αφοσίωσή της στον Όθωνα και την ευγενική της συμπεριφορά. Ανέπτυξε σημαντική φιλανθρωπική δράση. Με δική της μέριμνα ιδρύθηκε το «Οφθαλμιατρείο» (1843) και το «Αμαλίειο Ορφανοτροφείο» (1855), ενώ με πρωτοβουλία της χαράχτηκε ο «Βασιλικός Κήπος» και έγιναν οι πρώτες δενδροφυτεύσεις σε πλατείες, λόφους και πεζοδρόμια της πρωτεύουσας. Εξάλλου στον «Πύργο Βασιλίσσης», το κτήμα της στα Νέα Λιόσια, αναπτύχθηκαν πρότυπες καλλιέργειες και κτηνοτροφία. Ιδιαίτερα εκτιμήθηκε επίσης το ότι γρήγορα έμαθε και μίλησε την ελληνική γλώσσα και πραγματοποίησε περιοδείες για να γνωρίσει τη χώρα.
Η στολή Αμαλία που εισήγαγε καταρχήν εξαφάνισε το οθωμανικό ντύσιμο. Τότε, τέλη του 1830, η Ελληνίδα της εποχής ντυνόταν ως οθωμανή, με μαντήλα στο κεφάλι και ολόκλειστα ρούχα που καμία χάρη δεν είχαν. Η Αμαλία κατάλαβε από νωρίς ότι η ενδυμασία της οφείλει να μιμηθεί αυτή των νέων υπηκόων της, και έτσι δημιούργησε ένα ρομαντικό αυλικό ένδυμα, το οποίο έγινε το εθνικό γυναικείο ένδυμα, γνωστό ως Αμαλία. Πρόκειται βασικά για την αστική φορεσιά της Πελοποννήσου που συνηθιζόταν και στην Αθήνα.
Ακολουθεί το ύφος Biedermeier (εποχή στην Κεντρική Ευρώπη μεταξύ 1815 και 1848 κατά την οποία οι μεσαίες τάξεις αυξήθηκαν σε αριθμό και οι τέχνες άρχισαν να απευθύνονται στις ευαισθησίες τους – άνεση, φιλικότητα, στοργή, ευαισθησία, μέτρο και σεμνότητα).
Η ενδυματολόγος Ιωάννα Παπαντωνίου στο βιβλίο της «Η Ελληνική Ενδυμασία | Από την αρχαιότητα ως τις αρχές του 20ου αιώνα», γράφει:
«Η βασίλισσα Αμαλία δημιούργησε τη λεγόμενη «στολή Αμαλίας». Έξυπνη γυναίκα καθώς ήταν, κατάλαβε πως έπρεπε να πλησιάσει ενδυματολογικά τον «παραξενοντυμένο» λαό της. Δημιούργησε, λοιπόν, ένα ρομαντικό φολκλορικό αυλικό ένδυμα που έμεινε στην ιστορία ως «Αμαλία» και έγινε η εθνική γυναικεία φορεσιά.
Είναι ένα φόρεμα με μπούστο καβαδιού και από πάνω το νησιώτικο ζιπούνι, βασιλικά κεντημένο. Στο κεφάλι οι παντρεμένες φορούσαν το πατροπαράδοτο φέσι με το παπάζι, που το κάλυπταν με το μαύρο βέλο των Καθολικών όταν πήγαιναν στην εκκλησία, ενώ οι ανύπαντρες φορούσαν το καλπάκι. Τη φορεσιά αυτή τη φόρεσαν όλες οι αστές στα ελευθέρα Βαλκάνια, ακόμα και στα τουρκοκρατούμενα, μέχρι και το Βελιγράδι.
Είναι, νομίζω, κατανοητό ότι οι διάφορες «αμαλιοποιημένες» φορεσιές ήταν πολλές φορές μια απλή τροποποίηση ενδυμάτων που ήδη υπήρχαν, κυρίως συνόλων με φουστάνι. Είναι χαρακτηριστικές οι περιπτώσεις της μανιάτικης φορεσιάς και της κυπριακής αστικής ενδυμασίας.»
Η φορεσιά της Αμαλίας, που καθιερώθηκε ως επίσημη στολή της Αυλής, ήταν βασικά η αστική φορεσιά της Πελοποννήσου που συνηθιζόταν και στην Αθήνα. Το φουστάνι ή καβάδι είναι από πολύτιμη στόφα, συχνά χρυσοΰφαντη, και έχει μπούστο ανοιχτό για να φαίνεται η ολοκέντητη τραχηλιά του πουκάμισου. Το κοντογούνι είναι βελούδινο, συνήθως σε σκούρο χρώμα, χρυσοκέντητο και πάρα πολύ εφαρμοστό.
Στο κεφάλι φοριέται το φέσι ή το καλπάκι. Το φέσι, που αρχικά ήταν μεγάλο, το φορούσαν οι παντρεμένες με πολλούς τρόπους, κυρίως όμως σπαστό. Μεγάλη σημασία είχε η φούντα του, το παπάζι, καμωμένη από χρυσές κλωστές, πλεγμένες κοτσίδα, και στολισμένη με μαργαριτάρια ή πούλιες.
Τα κοσμήματα ήταν κυρίως ευρωπαϊκής τέχνης, αν και παλιότερα οι Αθηναίες αρχόντισσες φορούσαν στον λαιμό τη χανάκα, κόσμημα από αλυσίδες, απ’ όπου κρέμονταν χρυσά νομίσματα μεγάλης αξίας.
Κείμενο Τζένη Φραγκούλη