Όσιος Λουκάς! Η μοναδική σε σπουδαιότητα Ιερά Μονή Οσίου Λουκά του Στειριώτη, απέχει 165 χλμ. από την Αθήνα και βρίσκεται σε υψόμετρο 450 μέτρων, στη δυτική πλαγιά του Όρους Ελικών, κάτω από την ακρόπολη του Αρχαίου Στείριου. Αποτελεί το σημαντικότερο βυζαντινό μνημείο της Ελλάδας του 11ου αιώνα, και ίσως το σπουδαιότερο μνημείο της μεσοβυζαντινής περιόδου στον ελλαδικό χώρο. Εγγράφηκε το 1990 στον Παγκόσμιο Κατάλογο Πολιτιστικής και Φυσικής Κληρονομιάς της UNESCO, επιβεβαιώνοντας την εξέχουσα οικουμενική αξία του μνημείου για όλη την ανθρωπότητα.
Η Μονή διατηρεί ένα σχεδόν ακέραιο σύνολο εντοίχιων ψηφιδωτών με θρησκευτικές παραστάσεις, τα οποία εκπροσωπούν άριστη καλλιτεχνική έκφραση του βυζαντινού πολιτισμού. Το καθολικό του Οσίου Λουκά αποτελεί το παλαιότερο παράδειγμα ενός αρχιτεκτονικού τύπου (σύνθετος οκταγωνικός), ο οποίος υπήρξε πρωτότυπη δημιουργία και διακρίνεται για τον ενιαίο εσωτερικά χώρο και του αρμονικά δομημένους όγκους.
Στη διάρκεια των δέκα περίπου αιώνων από την ίδρυσή του, έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο στην ιστορία του τόπου, κερδίζοντας την εύνοια αυτοκρατόρων και αξιωματούχων στα βυζαντινά χρόνια. Στην περίοδο της Φραγκοκρατίας περιήλθε στην κατοχή τάγματος καθολικών μοναχών και γνώρισε την καταστρεπτική μανία και λεηλασία των κατακτητών, Καταλανών και Τούρκων. Κατά την επανάσταση του Ελληνικού γένους το 1821 ήταν το ορμητήριο των οπλαρχηγών και των αγωνιστών της Βοιωτίας, της Λοκρίδας και της Φωκίδας. Ο ηρωικός επίσκοπος των Σαλώνων Ησαίας ύψωσε εκεί τη σημαία της Επανάστασης στη Ρούμελη, στις 26 Μαρτίου 1821 μαζί με τους μοναχούς και πολλούς αγωνιστές, τον Αθανάσιο Διάκο, τον Πανουργιά, το Δυοβουνιώτη, το Σκαλτσά, τον Τράκκα και άλλους.
Το συγκρότημα του μοναστηριού, όπως σώζεται σήμερα, αποτελείται από τις δύο μεγάλες εκκλησίες, το ναό της Παναγίας και το Καθολικό, που πλαισιώνονται από την Κρύπτη, το καμπαναριό, τα κελιά και τα άλλα κτίσματα. Απέκτησε μοναδική ακτινοβολία επιπλέον γιατί η αρχιτεκτονική και τα έργα τέχνης του, θεωρούνται πρότυπο για τα βυζαντινά μνημεία του 11ου αιώνα. Προστατεύεται από περίβολο με γωνιακούς πύργους.
Ο ναός της Παναγίας είναι ο παλαιότερος. Είναι πιθανό να χτίστηκε με πρωτοβουλία του αυτοκράτορα Ρωμανού Β’ (959-963) αμέσως μετά το μεγάλο ιστορικά γεγονός που είχε προφητέψει ο όσιος Λουκάς, δηλαδή την ανακατάληψη από τους Βυζαντινούς της υπόδουλης στους Άραβες Κρήτης, το 961. 0 αρχιτεκτονικός του τύπος, πρωτοποριακός για τον ελλαδικά χώρο, είναι ο σύνθετος τετρακιόνιος, που γνώρισε μεγάλη διάδοση στην Κωνσταντινούπολη. Η έξοχη πλινθοπερίκλειστη τοιχοδομία με τις ψευδοκουφικές διακοσμήσεις και η αφθονία και η υψηλή ποιότητα του γλυπτού διακόσμου, που δεν περιορίζεται μόνο στο εσωτερικό αλλά και στην εξωτερική επένδυση του τυμπάνου του τρούλου, φανερώνει τις τεράστιες δαπάνες που απαιτήθηκαν, αλλά και τη μετάκληση συνεργείων από την Πρωτεύουσα.
Ο ναός του Οσίου Λουκά χτίστηκε στο πρώτο μισό του 11 ου αι. Ο αρχιτεκτονικός τύπος εφαρμόζεται εδώ είναι ο οκταγωνικός, με κύριο χαρακτηριστικά τον τεράστιο τρούλο, που ο τρόπος στήριξής του, με τη βοήθεια των ημιχωνίων, αφήνει ενιαίο και αδιάσπαστο τον κεντρικό χώρο. Η σοφία στη σύνθεση, η τελειότητα στην εκτέλεση και ο πλούτος, μαζί με την ποιότητα και τις τοιχογραφίες, κάνουν το μνημείο αυτό ένα από τα σημαντικότερα της εποχής του.
Στην ψηφιδωτή διακόσμηση κυριαρχούν μορφές αγίων- μοναχών, ιεραρχών και στρατιωτικών. Κύριο χαρακτηριστικά είναι η χρήση του περιγράμματος στην απόδοση των μορφών με τον έντονα στατικό χαρακτήρα και τα ορθάνοιχτα εκστατικά μάτια. Το ίδιο ιερατικό ύφος ακολουθούν και οι τοιχογραφίες στα πλευρικά διαμερίσματα του ναού και στην κρύπτη.
Η τράπεζα, αναστηλωμένη σήμερα, λειτουργεί από το 1993 ως μουσείο γλυπτών, όπου εκτίθενται εξαιρετικής ποιότητας μαρμάρινα μέλη από κτίσματα του μοναστηριού και της ευρύτερης περιοχής.
Η Μονή ανακαινίστηκε πρόσφατα και διαθέτει ξενώνα. Ο επισκέπτης εκτός από τους Ναούς, μπορεί να θαυμάσει την υπέροχη θέα και να απολαύσει την διαδρομή μέσα στο καταπράσινο τοπίο.
Kείμενο: Τζένη Φραγκούλη – Φωτογραφίες: © urbanguru.gr
Πηγές: daa.gov.gr, osiosloukas.gr, imtl.gr
Ηγούμενος Moνής: Αρχιμ. Σεραφείμ Παυλίδης – Τηλ. : 2267022228, 2267021305
