Η σχέση της καλλιτεχνικής και αρχιτεκτονικής δημιουργίας με τα σύμβολα, στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης τέχνης

Μια σημαντική έκθεση στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (ΕΜΣΤ) με τίτλο SYMBOLS & Iconic Ruins. 137 καλλιτέχνες, αρχιτέκτονες και θεωρητικοί των τεχνών από την Ελλάδα και το εξωτερικό παρουσιάζουν 110 έργα στην Αίθουσα Περιοδικών εκθέσεων του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης (ΕΜΣΤ) από τις 27 Μαΐου έως τις 20 Αυγούστου 2021.

Η έκθεση διερευνά τους τρόπους που αντιλαμβανόμαστε και προσεγγίζουμε τα ισχυρά πολιτισμικά σύμβολα. Πέρα από τα αυτόνομα έργα, τα οποία σχολιάζουν στοχαστικά τη σχέση της καλλιτεχνικής και αρχιτεκτονικής δημιουργίας με τα σύμβολα, στον κεντρικό κορμό της έκθεσης παρουσιάζονται τρία διακριτά και αλληλένδετα σύνολα: η Ακρόπολη των Αθηνών, η μεταπολεμική αρχιτεκτονική παραγωγή της Κεντρικής Ευρώπης και αναφορές στο Τείχος του Βερολίνου.

Μιλήσαμε για την έκθεση με τον επιμελητή της, Καθηγητή Δρ Παναγιώτη Πάγκαλο και εντυπωσιαστήκαμε για το εγχείρημα ακόμα περισσότερο. Τον ευχαριστούμε.

Συνέντευξη Τζένη Φραγκούλη

 

Ποιος ο κεντρικός προβληματισμός που θέτει η έκθεση;

Η έκθεση αναφέρεται στη σημασία των συμβόλων για την ανθρώπινη ύπαρξη και στο πως αυτά επηρεάζουν τις ανθρώπινες πράξεις. Είναι μια προσπάθεια διερεύνησης των αιτιών για τις οποίες τα σύμβολα εμφανίζονται και κυρίως των λόγων που οι άνθρωποι τα υιοθετούν, τα πιστεύουν, τα υπηρετούν, περιστρέφουν τη ζωή τους γύρω από τους άξονες των συμβόλων. Συνεπώς, το βασικό θέμα είναι η σχέση του ανθρώπου με τους διάφορους συμβολισμούς. Οι συμβολισμοί είναι πολλοί: σύμβολα συναντούμε στην αρχιτεκτονική, στην τέχνη, στη θρησκεία. Πολλών ειδών σύμβολα εμφανίζονται σε διαφορετικές καταστάσεις, ιστορικές διαδρομές, κοινωνικές συνθήκες. Ο εντοπισμός των συμβόλων, είναι μια διαδικασία ανοιχτή, διηνεκής και με μια έκθεση δεν ολοκληρώνεται η σχέση μας με αυτά, απλά αναδιαμορφώνεται σε άλλη βάση. Υπ’ αυτό το πρίσμα η έκθεση ανοίγει αυτό το θέμα προς συζήτηση, θέτει έναν κεντρικό προβληματισμό.

Τι κάνει την έκθεση αυτή μοναδική;

Η έκθεση έχει δύο χαρακτηριστικά, τα οποία την καθιστούν μοναδική. Ένα από αυτά είναι ότι ένα πολύ μεγάλο τμήμα της έκθεσης αποτελείται από έργα που έχουν δημιουργηθεί για την ίδια την έκθεση. Αυτό συνιστά παγκόσμια πρωτοτυπία. Είναι εξαιρετικά σπάνιο να βρεθούμε σε εκθέσεις όπου οι καλλιτέχνες να φτιάχνουν τα έργα τους για τις συγκεκριμένες εκθέσεις. Στην έκθεση Symbols & iconic ruins έχουμε έναν πολύ μεγάλο αριθμό έργων, περισσότερα του 50%, που παρουσιάζονται για πρώτη φορά και έχουν γεννηθεί για τη θεματική της έκθεσης.

Ένα ιδιαίτερα σημαντικό στοιχείο της έκθεσης είναι ότι δεν υπάρχει διάκριση μεταξύ των συμμετεχόντων βάσει της δουλειάς τους. Συνήθως, όταν λέμε αρχιτέκτονας ή γλύπτης ή ζωγράφος ή μουσικός ή χαράκτης, αναφερόμαστε σε μια συγκεκριμένη κατηγορία δημιουργίας. Στην έκθεση δεν αναγνωρίζονται τέτοιου είδους διακρίσεις. Όσοι συμμετέχουν είναι όλοι δημιουργοί και ποιητές με την ουμανιστική και Σωκρατική σημασία του όρου από το Συμπόσιο του Πλάτωνα, ότι δηλαδή η ποίηση είναι πάντα η αιτία που το κάθε τι περνάει από την ανυπαρξία στην ύπαρξη και σε όλες τις τέχνες οι εργασίες είναι ποιήσεις και οι δημιουργοί τους όλοι ποιητές.

Αυτό έδωσε και μια ελευθερία στους καλλιτέχνες να δημιουργήσουν και πέρα από τα όρια της τέχνης τους. Σωστά;

Ασφαλώς! Πολύ καλή η παρατήρηση σας. Πράγματι, η έκθεση δημιούργησε τις προσήκουσες συνθήκες για να αναπτυχθεί άνεμος ελευθερίας στους δημιουργούς που κλήθηκαν να εκφράσουν με διάφορους αντισυμβατικούς τρόπους τις θέσεις τους. Επίσης, το ίδιο το στήσιμο της έκθεσης διαμορφώνει διαλεκτικές γέφυρες μεταξύ των δημιουργών, δίχως να τους περιορίζει στα όρια του πεδίου εντός του οποίου γεννήθηκαν τα έργα τους. Αυτή η ελευθερία ενισχύεται και από το γεγονός ότι όλοι οι δημιουργοί συμμετέχουν ισότιμα σε αυτόν τον διάλογο, που ήταν και το στοίχημα της επιμέλειας. Παλέψαμε με τους συνεργάτες μου για να υπερβούμε παγιωμένους μουσειολογικούς κανόνες.

Αυτό πρακτικά στην έκθεση πως το αντιλαμβάνεται ο θεατής; Έχει να κάνει με μια διαφορετική χωροταξική τοποθέτηση των έργων;

Ακριβώς. Υπάρχει μια μελετημένη διαδρομή, κατά την οποία τα έργα αλληλεπιδρούν εννοιολογικά και εμπλέκονται μεταξύ τους, δίχως ταξινομήσεις, αφήνοντας ελεύθερο τον παραλήπτη να οδηγηθεί σε προσωπικές αναγνώσεις και ερμηνείες της δομημένης αφήγησης. Η ίδια η έκθεση αποτελεί ένα νέο έργο. Για παράδειγμα, θα δείτε τα σκίτσα του Mario Botta για το κτήριο του από οπλισμένο σκυρόδεμα «fiore di pietra» (λουλούδι από πέτρα) να συνομιλούν με τα τσιμεντένια βιβλία του Παντελή του Χανδρή ή το εξομολογητήριο του Νίκου Τρανού να αλληλοεπιδρά με το «the cloud» (το σύνεφο) των Massimiliano & Doriana Fuksas, σε έναν γοητευτικό διάλογο, όπου η αφαίρεση των ψυχικών φορτίων μιας εξομολόγησης συναντά την αποδέσμευση της αρχιτεκτονικής από τον βραχνά της βαρύτητας.

Άρα και η τοποθέτηση των έργων, είναι από μόνη της ένα έργο αυτόνομο.

Η επιμέλεια δεν περιορίστηκε στο σειριακό στήσιμο των έργων και σε έναν καλό φωτισμό. Ήταν μια διαδικασία επίπονη, που διήρκεσε πολλούς μήνες, που αφορούσε το πως μπορούν τα έργα να συνομιλήσουν μεταξύ τους με τέτοιο τρόπο, ώστε διατηρώντας την αυτονομία τους να συγκροτούν συγχρόνως ένα ενιαίο σύνολο. Αυτή ήταν η μεγάλη πρόθεση στην επιμέλεια της έκθεσης. Να εμφανιστεί αυτό το ενιαίο σώμα. Υπάρχουν βέβαια και πολλές χωρικές φυγές. Σημεία στα οποία ξετυλίγεται μια πολλαπλότητα ανάγνωσης, όπου ο θεατής μπορεί να προσλαμβάνει ταυτόχρονα πολλά έργα μέσω της εναπόθεσης επιπέδων. Το βλέμμα διαπερνά διαφάνειες και άξονες που συνδέουν μεταξύ τους τα έργα στον χώρο.

Στην έκθεση συμμετέχουν ονόματα παγκοσμίου φήμης από τον χώρο της αρχιτεκτονικής και της τέχνης. Πρώτη φορά μαζί.

Ναι, σε αυτή την έκθεση συμμετέχουν δημιουργοί που χαίρουν μεγάλης αναγνώρισης από το ελληνικό και διεθνές στερέωμα της αρχιτεκτονικής και της τέχνης. Έχουμε πρόσωπα που δεν έχουν εκθέσει ποτέ στην Ελλάδα και αυτή τη στιγμή συμπεριλαμβάνονται στα σημαντικότερα ονόματα παγκοσμίως. Για πρώτη φορά εκθέτουν εδώ και μάλιστα όλοι μαζί, πράγμα το οποίο τιμά ασφαλώς τη χώρα, το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης και την ομάδα Citylab που οργάνωσε την έκθεση. Να προσθέσω εδώ ένα εξίσου σημαντικό στοιχείο. Παρόλο που δίνουν το «παρών» όλα αυτά τα διάσημα ονόματα, θα διαπιστώσετε ότι μέσα στους 137 συμμετέχοντες υπάρχουν και νέοι άγνωστοι δημιουργοί. Αυτοί οι νέοι είναι πολύ δυνατά μυαλά. Εκπονούν τώρα τις διατριβές τους και έχουν να δώσουν πολλά στον χώρο της αρχιτεκτονικής και καλλιτεχνικής δημιουργίας. Θεωρήσαμε λοιπόν ότι είναι σωστό να παράσχουμε τον λόγο σε αυτούς τους νέους ανθρώπους. Οι διάσημοι πλάι στους νέους λοιπόν, διότι έχουν κάτι να πουν μεταξύ τους και σε εμάς, εξαιρετικά γόνιμο και υγιές.

Τελειώνοντας λοιπόν να ρωτήσω, ο στόχος ήταν να αφυπνιστεί το κοινό προς ποιά κατεύθυνση τελικά;

Εδώ οι απαντήσεις είναι πολλές και θα εξηγήσω τι εννοώ. Υπάρχουν απαντήσεις επί των συμβόλων που παρέχονται από την έκθεση στον επισκέπτη. Ωστόσο, ο μύχιος στόχος μας δεν είναι η παροχή απαντήσεων, αλλά το ταξίδι των ερωτήσεων. Αυτή η έκθεση είναι για εμάς ένα ακόμα βήμα πριν την επόμενη δράση μας. Δεν αποτελεί ένα καλλιτεχνικό γεγονός που ολοκληρώνει τον στόχο του μέσω μιας αυτοικανοποίησης. Δεν είναι μια έκθεση αυτοαναφορική, η οποία ξεκινά και τελειώνει στον εαυτό της, αλλά μια πράξη δόνησης για ένα συνολικότερο προβληματισμό.

Η έκθεση Symbols & iconic ruins αποτελεί μια προσπάθεια να αντιληφθεί το κοινό ότι η τέχνη δύναται να σχολιάζει σημαντικές πτυχές της ζωής του ανθρώπου, όπως είναι η πίστη, η ιδεολογία, ο έρωτας, ο φόβος, το σώμα, η αγωνία κ.ά. Η τέχνη έχει έναν ιδιαίτερο τρόπο να μιλάει γι’αυτά τα πράγματα και ενδεχομένως με μεγαλύτερη ελευθερία και ισχυρότερη κριτική σκέψη από την επιστήμη. Ο κόσμος ας εμπιστευτεί την τέχνη.

Περισσότερα για την έκθεση: Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης

Σε λίγες ημέρες θα κυκλοφορήσει ένας πλούσιος κατάλογος της έκθεσης από το ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ και τις εκδόσεις ΕΥΡΑΣΙΑ σε επιμέλεια Παναγιώτη Πάγκαλου και Σταύρου Αλιφραγκή.