Χαραγμένοι πολύτιμοι και ημιπολύτιμοι λίθοι, ιστορικά φοριόνταν κυρίως τοποθετημένοι σε δαχτυλίδια. Οι παραστάσεις είναι κατά κανόνα έγγλυφες, εγχάρακτες, όπου το σχέδιο είναι βυθισμένο στην επιφάνεια του πετρώματος. Ονομάζονται σφραγιδόλιθοι και η τέχνη της χάραξης των λίθων, γλυπτογραφία. Είναι το αντίθετο της χαρακτικής του καμέο, όπου το σχέδιο είναι ανάγλυφο (αφαιρείται δηλαδή το γύρω υλικό αφήνοντας την ανασηκωμένη πια εικόνα, ανάγλυφη).
Σύμφωνα με την Μαρία Γκίζη, Mάστορας Γλυπτογράφος (Γλύπτρια πολύτιμων λίθων και υλικών), η γλυπτογραφία είναι η αρχαιότερη Τέχνη στον κόσμο. Τα πρώτα ίχνη της Γλυπτογραφίας παρουσιάζονται στη Μέση Παλαιολιθική εποχή περίπου το 120,000 π.Χ. στην Ευρώπη και την Ασία. Τα γλυπτογραφικά έργα γίνονται σε υλικά επιφανείας όπως: κόκκαλο, αλάβαστρο, στεατίτης, σερπεντίνης, μαλαχίτης, τυρκουάζ, κεχριμπάρι, γαγγάτης, lapis-lazuli, ορεία κρύσταλλος, αμέθυστος, αχάτης και άλλα.
«Παρά το μικρό τους μέγεθος (συνήθως 1εκ.-2,5εκ.), τα υψηλής ποιότητας χαραγμένα πετράδια, οι σφραγιδόλιθοι, ανταγωνίζονται τα μνημειακά μάρμαρα, τα βάζα και τους μπρούτζους ως προς την καλλιτεχνική τους αρτιότητα», εξηγεί ο Διεθνής Επικεφαλής Αρχαιοτήτων του Christie’s G. Max Bernheimer.
Ένας σφραγιδόλιθος δεμένος σε δακτυλίδι ονομάζεται και δακτυλιόλιθος.
Η πραγματική άνθιση της σφραγιδογλυφίας παρατηρείται στα μισά του 6ου π.χ. αιώνα, ενώ η ακμή της εντοπίζεται την κλασική περίοδο, όπου εμφανίζονται και σφραγίδες με υπογραφή. Η σφραγιδογλυφία, όμως είναι γνωστή στον ελλαδικό χώρο από τη νεολιθική εποχή.
Ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες γλύπτες-μικρογράφους του 5ου αιώνα π.Χ. από τους κορυφαίους σφραγιδογλύφους, αλλά και μοναδικός καλλιτέχνης της κλασικής περιόδου, είναι ο Δεξαμενός ο Χίος (περ. 450- 420 π.Χ.).
Σώζονται τέσσερις ενυπόγραφοι λίθοι του, με το χρυσό δαχτυλίδι του γαλαζωπού χαλκηδόνιου (που περιστρέφεται σε άξονα), με το έγγλυφο πέταγμα του ερωδιού να αποτελεί αριστουργηματικό κομψοτέχνημα. Φέρει την υπογραφή του, «ΔΕΞΑΜΕΝΟΣ ΕΠΟΙΕ ΧΙΟΣ» (ο Δεξαμενός με έφτιαξε) και έχει διαστάσεις (σφραγιδόλιθου) 2,2 x 1,7 εκατοστά!
Ο ερωδιός είναι σκαλισμένος με ακρίβεια και λεπτομέρειες, δίνοντας την αίσθηση της κίνησης. Το κομψοτέχνημα αυτό της σφραγιδογλυφίας βρέθηκε σε τάφο του αρχαίου ελληνικού Παντικάπαιου του Πόντου, της Κριμαίας, χερσονήσου στη Μαύρη Θάλασσα, στις ανασκαφές του 1860. Σήμερα φιλοξενείται στο Μουσείο Ερμιτάζ της Αγίας Πετρούπολης.
Από τους υπόλοιπους τέσσερις, ο ένας απεικονίζει επίσης ερωδιό, ο ένας μια οικοδέσποινα με την θεραπαινίδα (υπηρέτριά της), και μια ανδρική κεφαλή (πορτραίτο) που φυλάσσεται στη Βοστώνη.
Η υπόθεση είναι ότι μάλλον ο Δεξαμενός έζησε και εργάστηκε μακριά από την γενέτειρά του. Η τέχνη του, όμως και η γραφή του αποδεικνύουν ότι μεγάλωσε και έμαθε την τέχνη τους στο νησί της Χίου, στη Σχολή Καλλιτεχνών, την περίφημη Σχολή Χιακής Γλυπτικής, η οποία ιδρύθηκε τον 7ο αι. π.Χ. είναι μία από τις πρώτες, οργανωμένες Σχολές Καλών Τεχνών στην Ευρώπη και στον κόσμο. Ένας από τους πιο σπουδαίους εκπροσώπους της ήταν ο Δεξαμενός.
Στον Δεξαμενό αποδίδεται η χάραξη περισσότερων σφραγιδόλιθων κυρίως λόγω της καλλιτεχνικής σχεδιαστικής τους έκφρασης αλλά και της τεχνικής τους, οι λεπτομέρειες της χάραξης των οποίων παραπέμπουν στον Δεξαμενό.
Ο σκαραβαίος από ορυκτό κρύσταλλο που απεικονίζει γυναίκα να παίζει άρπα, είναι 32 χιλιοστών, αποδίδεται επίσης στον Δεξαμενό και φιλοξενείται στο The Walters Art Museum στη Βαλτιμόρη στο Μέριλαντ των Ηνωμένων Πολιτειών.
Κείμενο Τζένη Φραγκούλη
Πηγή: The Classical Art Research Centre – University of Oxford