Στο κέντρο της Παλιάς Πόλης, στην οδό Αντίκα 5-7, βρίσκεται το «Αρχοντικό Κουγιουμτζόγλου» έδρα του Λαογραφικού & Ιστορικού Μουσείου Ξάνθης από το 1975. Κτισμένο το 1860 από την οικογένεια Κουγιουμτζόγλου αποτελεί σημαντικό έκθεμα από μόνο του και ιστορική μαρτυρία για την κοινωνική και οικονομική ζωή μιας πόλης που άκμασε στις αρχές του 20ου αιώνα.
Μιλήσαμε με τον Διευθυντή του Μουσείου, κ. Πασχάλη Ξανθόπουλο, και ξεναγηθήκαμε στο Μουσείο και στην ιστορία της πόλης της Ξάνθης μέσα από την χαρισματική αφήγηση του!
Το κτίριο, το περίφημο «Αρχοντικό Κουγιουμτζόγλου» που στεγάζει το Λαογραφικό & Ιστορικό Μουσείο Ξάνθης αποτελούν δύο συνεχόμενες δίδυμες κατοικίες που συνδέονται στο ισόγειο χώρο με σκάλες, είναι ένα κόσμημα για την πόλη, και όπως διαπιστώσαμε, η εμπειρία της επίσκεψης του, αποτελεί τον καλύτερο τρόπο για να γνωρίσει κάποιος καλύτερα την Ξάνθη, της οποίας κομβικό σημείο ανάπτυξης ήταν η καλλιέργεια καπνού.
Όπως μας εξήγησε ο Διευθυντής του Μουσείου κ. Ξανθόπουλος «…Στην Ξάνθη το 1860, υπό Οθωμανικής κατοχής, ελευθερώνεται το εμπόριο καπνού και με την άδεια του Σουλτάνου, έρχονται 100 και πλέον επιχειρήσεις και οικογένειες καπνεμπόρων, Χριστιανοί, Εβραίοι, Αρμένιοι, Μουσουλμάνοι, οι επενδυτές της εποχής, από Θεσσαλονίκη, Κωνσταντινούπολη, νησιά, για να ασχοληθούν με τον Μπασμά αυτή την ιδιαίτερη και αρωματική ποικιλία καπνού. Φτιάχνουν 100 περίπου τέτοια σπίτια εδώ στην Παλιά Πόλη, όπως το Αρχοντικό Κουγιουμτζόγλου, λίγο μικρότερα ή μεγαλύτερα. Στη νότια πλευρά της πόλης που είναι επίπεδη, είναι η βιομηχανική τους περιοχή και φτιάχνουν σταδιακά 100 καπνομάγαζα και εργοστάσια, καθώς και υποδομές σημαντικές για την λειτουργία της πόλης. Η ανάπτυξη μέσα στα επόμενα 10 χρόνια ήταν τεράστια.»
«… Ο Μπασμάς, ιδίως εδώ στην Ξάνθη, στην περιοχή που σήμερα λέμε Χρύσα, το Κιρέτσιλερ, είναι η καλύτερη περιοχή παραγωγής αυτού του είδους καπνού, λόγω των ασβεστογενών πετρωμάτων και του κλίματος. Δεν παράγονται πολύ μεγάλες ποσότητες, αλλά είναι καπνός άριστης ποιότητας, με εξαιρετικό άρωμα και γεύση.
Αποτέλεσμα αυτής της ανάπτυξης, είναι ότι την ίδια εποχή η Ξάνθη αποκτά και εργατική τάξη με τους μετανάστες που ερχόντουσαν να δουλέψουν στα εργοστάσια. Με την αύξηση των εργατών εμφανίζεται έντονα και η μεσαία τάξη, οι άνθρωποι που θα προσφέρουν υπηρεσίες, έμποροι, ξενοδόχοι, εστιάτορες, γιατροί, δικηγόροι, δάσκαλοι. Το 1900, η Ξάνθη έχει αποκτήσει ανθρώπους με αστική συνείδηση. Όλοι είναι οργανωμένοι σε σωματεία προστατεύοντας τα εργασιακά τους, από τους εργάτες έως και του καπνεμπόρους. Πολλές και διαφορετικές κοινότητες, Ελληνική, Αρμενική, Εβραϊκή και Οθωμανική διοίκηση έως το 1913. Ο πληθυσμός τριπλασιάζεται μέχρι τον μεσοπόλεμο με την αύξηση και των προσφύγων και θα φτάσει τους 90.000. Η πόλη φτάνει την κορύφωση της οικονομικής ανάπτυξης και έχει μέχρι 4 υποπροξενεία, Αυστροουγγρικό, Γαλλικό, Ιταλικό και Ελληνικό! Έχει εργοστάσιο παραγωγής ρεύματος και άλλα πολλά.»
«…Τώρα, οι καπνέμποροι δεν θέλουν να ταυτίζονται με τους αγρότες και τους εργάτες, απορρίπτουν το παραδοσιακό ύφος και ότι χτίζουν έχει επιρροές από το εξωτερικό. Η Ξάνθη είναι ημιορεινή περιοχή και θα έπρεπε να μοιάζει με Άρτα, Πήλιο, Γιάννενα, Καστοριά, Κιλκίς και τα αρχοντικά στην καλύτερη περίπτωση θα έπρεπε να είναι σαν αυτά που βλέπουμε όταν πηγαίνουμε Κόνιτσα, Μέτσοβο, Καστοριά, τα Ηπειρομακεδονίτικα, όπως είναι και η πινακοθήκη μας. Οι καπνέμποροι εδώ αντιγράφουν την Ευρώπη και μάλιστα σε αντίθεση με το Νεοκλασικισμό της Αθήνας, φέρνουν τον Εκλεκτικισμό, επιλέγοντας στοιχεία από διάφορες χώρες και αν παρατηρήσει κάποιος καλά τα αρχοντικά θα καταλάβει που πουλούσε καπνό η κάθε οικογένεια. Λίγο παρακάτω είναι ένα αρχοντικό που μοιάζει με Ιταλικό Παλάτσο, πιο κάτω ένα Αυστριακό, Γερμανικό κλπ. Όμως μαζί με τα ξενόφερτα στοιχεία υπάρχουν και πολλά ανατολίτικα αφού οι περισσότεροι ήρθαν από την Κωνσταντινούπολη.»
Το «Αρχοντικό Κουγιουμτζόγλου» εντυπωσιακό εξωτερικά, με την πρόσοψη να κοσμούν είκοσι έξι ορθογώνια παράθυρα (με κορνίζα από οπτόπλινθο και ψαμμίτη), ψευδοπεσσοί από τούβλο με επίκρανα και αετώματα, με αλυσιδωτό μοτίβο τούβλων και χρωματικές αντιθέσεις που αντανακλούν τις ευρωπαϊκές καταβολές του σχεδιασμού, αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα των όσων μας περιέγραψε ο κ. Ξανθόπουλος.
Το μουσείο φιλοξενεί εκθέσεις που παρουσιάζουν στοιχεία από τον δημόσιο και ιδιωτικό βίο, την κοινωνική, οικονομική, θρησκευτική ζωή της πόλης και της υπαίθρου των αρχών του 20ου αιώνα. Στην μόνιμη συλλογή θαυμάζουμε αντικείμενα καθημερινής χρήσης, προερχόμενα από διαφορετικές κοινωνικές, θρησκευτικές και οικονομικές κοινωνικές ομάδες.
Βιβλία και έγγραφα της οικογένειας Κουγιουμτζόγλου και άλλων οικογενειών και ατόμων της πόλης, Μια πλούσια συλλογή ενδυμασιών, κοσμήματα και πολύτιμα αντικείμενα που περιγράφουν τους ανθρώπους και τον τρόπο ζωής τους στο τέλος του 19ου αιώνα.
Η οργάνωση της επίσκεψης, παρουσιάζει αρχικά στον επισκέπτη μια αναφορά στη νεότερη ιστορία της πόλης και προσεγγίζει την αστική τάξη των καπνεμπόρων της πόλης. Η έκθεση «Καθμερ’νές και σκόλες» στοιχειοθετεί την αγροτική και κτηνοτροφική ζωή της Θράκης ενώ η θεματική, «Επιχειρηματικότητα στην Ξάνθη στις αρχές 20ου αιώνα» περιγράφει τα επαγγέλματα και τις ασχολίες της εργατικής τάξης της πόλης στο ίδιο διάστημα.
Κείμενο Τζένη Φραγκούλη – Φωτογραφίες © urbanguru.gr
Περισσότερες πληροφορίες: fex.org.gr
