O Θοδωρής Αναγνωστόπουλος είναι γενετιστής, science communicator, κοινωνικός επιχειρηματίας και public speaker. Πρόεδρος και συνιδρυτής της Κοινωνικής Επιχείρησης SciCo. Από το 2013 έως το 2017 ήταν ο Πρόεδρος του Συνδέσμου Υποτρόφων Ωνάση. Είναι ο άνθρωπος που δημιούργησε και τρέχει ακόμη το Athens Science Festival που γίνεται κάθε χρόνο στην Τεχνόπολη, στο Γκάζι. Ταξιδεύει σε όλο τον κόσμο οικογενειακώς, με τα δύο μικρά παιδιά του.
O Θοδωρής Αναγνωστόπουλος μόλις ανακηρύχθηκε επίσημα explorer από το National Geographic, το οποίο θα υποστηρίξει το νέο εγχείρημα του, ένα πρόγραμμα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης μαθητών στα Πομακοχώρια της Θράκης, μαζί με την ομάδα της SciCo, το British Council Greece και εκπαιδευτικούς STEM από την Ξάνθη. Ο σκοπός του έργου είναι να αμβλύνει την κοινωνική απομόνωση των νεαρών Πομάκων, καθώς και να ευαισθητοποιήσει σχετικά με την κλιματική αλλαγή, την εκμετάλλευση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και τη διατήρηση του φυσικού πλούτου της περιοχής. Μιλήσαμε μαζί του για όλα και εντυπωσιαστήκαμε.
Τελευταία επίσημη διάκριση η ανακήρυξη σου ως explorer από το National Geographic. Τι σημαίνει πρακτικά και τι για σένα ως φόρος τιμής;
Το National Geographic είναι ένα community, μια κοινότητα η οποία ιδρύθηκε εδώ και 133 χρόνια στην Αμερική, έχοντας στόχο να προάγει το Scientific Exploration. Δηλαδή, την εξερεύνηση, την επιστημονική εξερεύνηση. Έχουν ξεκινήσει να κάνουν αποστολές από το τέλος του προ προηγούμενου αιώνα, με τις πρώτες στους πόλους, αλλά και μια διάθεση “πάμε να κατακτήσουμε το τάδε βουνό” και “πάμε να μπούμε στο τάδε ηφαίστειο.
Στην πορεία έγιναν και πιο εξειδικευμένες αποστολές, με πολλά μεγάλα ονόματα που προστέθηκαν στην διαδρομή, όπως η National Geographic explorer Jane Goodall, με την φοβερή δουλειά που έχει κάνει με τους χιμπατζήδες. Επίσης διάφοροι αστροναύτες και άλλοι πολλοί.
Εγώ από πάντα έβλεπα τα ντοκιμαντέρ του National Geographic, χωρίς να έχω τίποτα στο μυαλό μου. Τα γούσταρα, μου αρέσανε. Όταν έβλεπα αυτό το κιτρινάκι του σήματος του, έτρεχα να παρακολουθήσω. Με απορροφούσε. Οπότε το γεγονός να συγκαταλέγομαι τώρα σε αυτή την λίστα, με τους τώρα κάπου 14.000 explorers, τα τελευταία 33 χρόνια… Να είμαι τώρα στην ίδια λίστα με την Jane Goodall, μου φαίνεται όχι μόνο σημαντικό, αλλά για να σου είμαι ειλικρινής, λίγο too much.
Aπαντώ λοιπόν ότι ναι, είναι μια μέγιστη τιμή για μένα.
Από εκεί και πέρα επί του πρακτέου, είναι μια τεράστια πηγή γνώσης, είναι ένα community, με άτομα φοβερά ενδιαφέροντα to say the least, που λένε και οι Άγγλοι. Ο ένας πάει στον Αμαζόνιο να κάνει μεταδιδακτορικές σπουδές πάνω σε κάτι νυχτερίδες, ο άλλος θα πάει και θα μελετήσει κάτι οστά από Νεάντερνταλ να τα συσχετίσει με το Homo Sapiens, o τρίτος θα φύγει μέσα στην Ανταρκτική για να μελετήσει και να φωτογραφήσει φάλαινες, είναι άτομα δηλαδή που μόνο να μάθεις έχεις. Ν’ακούσεις τις ιστορίες τους και να μάθεις.
Και χώρια την οργάνωση του Nat Geo, με τα εσωτερικά συνέδρια, τα work shops και ένα σωρό πράγματα που είναι φοβερά χρήσιμα. Τώρα, για να φτάσω εγώ να γίνω explorer, εκτιμώ ότι έπαιξαν ρόλο δύο βασικά κριτήρια. Ποιό είναι το background σου, τι έχεις κάνει σε αυτή την ζωή, και πως ταιριάζει με αυτό που θέλεις να κάνεις, και το δεύτερο είναι το project που θα καταθέσεις. Οk, είσαι “σπουδαίος”, τι μας θες εμάς όμως; Τι θα κάνεις; Τι καταθέτεις, πόσο μας πας μπροστά…
Νομίζω ότι δεν γίνεσαι explorer αν δεν έχεις και τα δύο. Έχουν υπάρξει και άλλοι Έλληνες explorers. Πρέπει να είναι άλλοι τρεις ή τέσσερις τα τελευταία 20 χρόνια. Δε νομίζω ότι είμαι ο μόνος. Δεν τους ξέρω αλλά ναι, έχουν υπάρξει κι άλλοι.
Έχουν βάλει προσφάτως στους εξερευνητές έναν πυλώνα που λέγεται education. Εξερεύνηση δηλαδή στον τομέα της παιδείας, της εκπαίδευσης. Εκεί λοιπόν, καταθέσαμε εμείς. Και παρόλο που ο τίτλος είναι ανθρωποκεντρικός, ο Θοδωρής Αναγνωστόπουλος έγινε explorer, δεν υπάρχει explorer που να δουλεύει μόνος του. Έχω μια λαμπρή ομάδα δίπλα μου, όχι πίσω μου, δίπλα μου, την ομάδα της SciCo και του British Council, που είχαμε σχεδιάσει ένα έργο με βάση την τεχνογνωσία μας.
Ποια είναι η τεχνογνωσία σας;
Η τεχνογνωσία μας είναι STEM Science Technology Engineering και Μathematics. Kυρίως στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση, σε εφήβους. Τα τελευταία πέντε χρόνια γυρνάμε την Ελλάδα, σε απομακρυσμένες περιοχές, μετεκπαιδεύουμε τους εκπαιδευτικούς και στην συνέχεια τρέχουμε προγράμματα εξωσχολικά που ενδυναμώνουν τους μαθητές. Να σκέφτονται, να επιλύουν προβλήματα, να λειτουργούν ομαδικά και να χρησιμοποιούν την τεχνολογία και την επιστήμη για την επίλυση προβλημάτων.
Από την Ξάνθη, ξεκινά ένα πρόγραμμα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης μαθητών στα Πομακοχώρια της Θράκης. Πως δημιουργήθηκε αυτή η ιδέα, πως ανακαλύψατε την ανάγκη. Γιατί εκεί;
Στην διαδρομή μας στις απομακρυσμένες περιοχές, πριν κάποια χρόνια πέσαμε πάνω στου Πομάκους. Οι Πομάκοι είναι Έλληνες, έχουν κάποια Σλάβικη καταγωγή, είναι μουσουλμάνοι και ζουν απομονωμένοι σε κάποια χωριά της Θράκης. Όχι όλοι, οι περισσότεροι. Εκεί λοιπόν, και έχοντας κάνει δράσεις στο παρελθόν που δούλεψαν υπέροχα – μόνο μέσα στους Πομάκους -, σκεφτήκαμε μήπως χρησιμοποιήσουμε την γλώσσα της επιστήμης σαν μια γλώσσα πολιτισμικής γεφύρωσης.
Δηλαδή, να πάμε και να συνδέσουμε τους Πομάκους, με τους συμπατριώτες τους μη Πομάκους, μέσω μαθημάτων επιστήμης. Μέσω Science Education και αυτή την πρόταση την δέχτηκε το National Geographic με πολύ καλές κριτικές μπορώ να πω, καθώς τους αρέσουν πάρα πολύ τόσο οι μοναδικοί πληθυσμοί, όπως είναι οι Πομάκοι, αλλά τους αρέσει και το πολιτισμικό bridging. Kι έτσι εισηγηθήκαμε να κάνουμε αυτή την δράση, η οποία θα έχει και χροιά περιβαλλοντικής εκπαίδευσης. Δεν θα είναι δηλαδή ένα γενικό STEM αλλά θα είναι προς την κατεύθυνση του Environmental Education. Και θα ξεκινήσει τον Σεπτέμβριο του ’21. Ήταν να είχε ξεκινήσει ήδη. Λόγω του Covid ζητήσαμε παράταση, ώστε να το κάνουμε διά ζώσης και όχι ψηφιακά, γιατί εκτιμούμε ότι θα χάσουμε την μαγεία του project εάν το κάνουμε ψηφιακό. Και αυτό είναι ένα πιλοτικό πρόγραμμα, το οποίο ενδέχεται και να βιντεοσκοπηθεί, χωρίς να είναι ακόμα σίγουρο αυτό, αλλά είναι πολύ πιθανό, και αν πάει καλά εκτιμώ ότι θα το κάνουμε και σε άλλα παιδιά, εφήβους του κόσμου, που θα ήταν ωραίο να γεφυρώσουν τους κόσμους τους με τους συμπατριώτες τους.
Η επιστήμη ως κοινή “γλώσσα” που γεφυρώνει πολιτισμικές διαφορές.
Αυτό είναι και το κεντρικό μήνυμα του οράματος αυτού. Η γλώσα της επιστήμης ως γέφυρα συμφιλίωσης, εναρμόνισης κλπ.
Σύνδεσης;
Σύνδεσης. Ακριβώς! Όπως θα μπορούσε να είναι και η γλώσσα της μουσικής για το αντίστοιχο έργο.
Θύμησε μας τον στόχο και το αντικείμενο της SciCo. Πρακτικά πως μεταδίδετε γνώση και τι ετοιμάζετε για το μέλλον.
Στόχος είναι το να φέρει την επιστήμη κοντά στον κόσμο. Να ενδυναμώσει μαθητές και καθηγητές. Είναι δυο τρεις τέσσερις πυλώνες ουσιαστικά. Το ένα είναι οι εκδηλώσεις επιστήμης, Science Events που κάναμε ως τώρα και έχουν γίνει θεσμοί, τα Science Festivals. Αθήνα, Πάτρα, Λάρισα, Γιάννενα και Κύπρο. Μια άλλη κατεύθυνση είναι αυτά τα προγράμματα που περιέγραψα, των Πομάκων, των Generation X, διάφορα τα οποία τρέχουμε για το STEM που είναι και κεντρικός πυλώνας αυτών που κάνουμε. Μια τρίτη κατεύθυνση είναι ψηφιακές δράσεις, όπως έχουμε το Celebrity Science, ένα κανάλι στο YouTube το οποίο είναι ένα comedy show, που επικοινωνεί επιστημονικά θέματα. Από εκεί και πέρα υπάρχουν και δράσεις που είναι πιο tailor made και σε πιο συμπτωματικό επίπεδο. Με αυτές λοιπόν τις δράσεις, αισθανόμαστε ότι φέρνουμε την επιστήμη κοντά στον κόσμο.
Πολλά κανάλια στο Youtube. Έχεις και ένα για ταξίδια με παιδιά. Ποιό το αγαπημένο σου και ποιό βλέπεις να εξελίσσεται σε βάθος χρόνου.
Το “Travelling with kids” θεωρώ ότι έχει μεγάλη σημασία. Κάποια στιγμή τα δικά μου παιδιά θα μεγαλώσουν. Το ταξίδι όμως σαν μέσο παιδείας το θεωρώ πάρα πολύ σημαντικό. Αυτό είτε από εμάς, είτε από κάποιους άλλους, νομίζω θα προχωρήσει.
Έχεις ταξιδέψει σε 92 χώρες σε έξι ηπείρους. Ταξίδια λοιπόν… Τι δεν ξέρουμε; Πως φεύγουμε από μια βουλιμική αντιμετώπιση των ταξιδιών και πάμε σε μια πιο ουσιαστική εμπειρία;
Τα ταξίδια είναι ευκολότερο να τα πράξεις απ’ότι φαντάζεσαι. Υπάρχει μια τριβή στατική, την οποία πρέπει να ξεπεράσει ο καθένας και να σηκωθεί από τον καναπέ του για να πάει στο εξοχικό του. Η τριβή και οι αντιστάσεις που υπάρχουν είναι ο σχεδιασμός και η φοβία. Το τι μπορεί να μου συμβεί. Το τρίτο είναι το κόστος, το οικονομικό. Το σέβομαι απόλυτα το τελευταίο. Μπορεί όμως κάποιος την σημερινή εποχή με σωστό planning από νωρίς, να κάνει πολύ οικονομικά ταξίδια. Προ covid οι πτήσεις ήταν αμέτρητες. Ήταν 100.000 πτήσεις την ημέρα, είχαν φτηνύνει τα αεροπορικά. Ήταν στο χαμηλότερο που ήταν ποτέ στην ιστορία. Και σε συνδυασμό με το online booking μπορείς να κάνεις οικονομικά ταξίδια. Εντούτοις πρέπει να έχεις ένα άλφα εισόδημα και πάνω. Το κατανοώ αυτό. Για τα άλλα δύο, και αυτό είναι που προσπαθούμε να αναδείξουμε, είναι ευκολότερα τα πράγματα και το μόνο που χρειάζεται είναι να σηκωθείς από την καρέκλα σου και να το σχεδιάσεις.
Το να προσθέσεις μια ακόμα χώρα, ειδικά όταν είσαι στα μεγάλα τα νούμερα, δεν σου αλλάζει πολύ τις γνώσεις σου. Όταν έχεις κάνεις τις 7 ηπείρους και πολλάκις μάλιστα, ξέρεις περίπου τι θα δεις. Εκεί που προσθέτει πολλά είναι στην αρχή, όταν δεν έχεις ταξιδέψει πολύ. Στην συνέχεια πρέπει να εμβαθύνεις. Δεν έχει νόημα να πας να δεις όλα τα μνημεία σε μια πόλη. Έχει πιο μεγάλη σημασία να πας να φας με ένα ντόπιο στο σπίτι του. Εγώ το ανταλλάσσω αυτό με οποιοδήποτε μνημείο, ακόμα και με τα κορυφαία μνημεία. Να έχεις δηλαδή τη δυνατότητα να έρθεις σ’επαφή με ντόπιους. Με φίλους, με γνωστούς γνωστών, να σε φιλοξενήσουν. Το να πας με ένα πούλμαν να δεις τα μνημεία, είναι μόνο οπτική η όλη ιστορία.
Το 2012 εκπαιδεύτηκες από τον τέως Αντιπρόεδρο των ΗΠΑ Al Gore για θέματα κλιματικής αλλαγής και είσαι πρεσβευτής του για το Climate Reality Project. Ειλικρινά, πως τα προλαβαίνεις όλα;
Η θέση μου έχει λίγο διαφοροποιηθεί. Η όλη στρατηγική ήταν ελάτε να σας δώσω διαφάνειες, να σας δώσω τα facts κι εσείς πηγαίνετε να κάνετε ομιλίες και να μεταλαμπαδεύσετε αυτή την γνώση όπου μπορείτε. Αυτό έχει αλλάξει πλήρως. Δηλαδή, οι δράσεις είναι πολύ πιο αφηγηματικές και όχι τόσο fact based. Ο δέκτης δεν έχει τόσο ανάγκη να ακούσει τα facts, ότι δηλαδή σε πέντε χρόνια τα νησιά σου θα έχουν χάσει 10 μέτρα ακτογραμμής. Αυτό συνήθως τρομοκρατεί. Είναι ένα γεγονός αυτό και το approach πρέπει να είναι πιο βιωματικό, πιο συναισθηματικό. Η τακτική έχει τροποποιηθεί. Χρησιμοποιώ τις γνώσεις και τα στοιχεία που δίνουν η ομάδα του Al Gore, αλλά θα έκανα π.χ. σε ένα σχολείο, κάτι πιο βιωματικό. Όχι μια ομιλία για την κλιματική αλλαγή και για το πόσο έχουν λιγοστέψει τα δάση. Αντίθετα, θα τους έβαζα να βάλουν για παράδειγμα στον κήπο μετρητές διοξειδίου του άνθρακα. Βασικό χαρτί αρχικά ήταν η ενημέρωση.
Τώρα το θέμα είναι τι κάνεις γι’αυτό που γνωρίζεις.
Καταλαβαίνω ότι έδωσες νόημα στη ζωή σου, προσφέροντας και δουλεύοντας για το κοινό καλό. Είναι εφικτό αυτό για όλους; Είχες δυσκολίες στο ξεκίνημα;
Είναι εφικτό για όλους, ναι, πράγματι. Και ναι, είχα δυσκολίες στο ξεκίνημα. Γιατί με την κοινωνική προσφορά, την κοινωνική επιχειρηματικότητα, άντε ζήσε. Εμείς όταν ξεκινήσαμε με τις θεατρικές παραστάσεις για την μεταλαμπάδευση της επιστήμης, ήταν ένα χόμπι. Μου έλεγαν πως θα ζήσεις από αυτό; Ε, πρέπει να βάλεις το κεφάλι σου κάτω να σκεφτείς, να κάνεις παράπλευρες δουλειές, να μην ξεχάσεις τον στόχο σου και να έχεις ένα όραμα. Το χόμπι μου να το κάνω δουλειά. Μπορώ; Ε, αυτό έκανα εγώ τότε, και βρήκα και άλλους στην πορεία. Δε νομίζω ότι ήταν τίποτα ιδιαιτέρως ευφυές, ήταν κάτι που απλά έκατσε.
Το να κάνεις το χόμπι δουλειά διασφαλίζει κάπως περισσότερο και την επιτυχία.
100%! Στο επαγγελματικό. Αν έχεις, άλλα προσωπικά θέματα, δεν θα στα λύσει.
Ποια στοιχεία του χαρακτήρα σου πιστεύεις ότι έπαιξαν ρόλο σε όλο αυτό που έχεις δημιουργήσει; Πως ησυχάζεις; Πως γεμίζεις μπαταρίες;
Επιμονή είναι το νούμερο ένα. Είναι πολύ σημαντικό αυτό. Από εκεί και πέρα, σκληρή δουλειά και το τρομερά σημαντικό, καλά partnerships. Το οποίο partnership αποδομείται σε τρία τέσσερα πράγματα. Το ένα είναι να μπορείς να εμπιστευτείς. Το δεύτερο είναι, αφού εμπιστευτείς να δώσεις και δουλειά. Δηλαδή, έχω συνεργάτες αλλά τους δίνω αρμοδιότητες, ή τα κάνω όλα εγώ γιατί είμαι συγκεντρωτικός; Τρίτο. Ακούω; Ή έχω κάτι στο κεφάλι μου και αυτό θα κάνω έτσι κι αλλιώς; Επίσης, μοιράζομαι; Είναι πολλά τα σημεία, αλλά αυτά νομίζω είναι τα πιο σημαντικά.
Παραδόξως εγώ γεμίζω μπαταρίες πολύ από την δουλειά μου, το χαμόγελο των εθελοντών, τα παιδιά στην τάξη που θα αφηγηθούν ότι έφτιαξαν το τάδε innovation από το πρόγραμμα μας και αυτό οδήγησε να δώσουν μια λύση στο πρόβλημα του χωριού, ή ο Γιαννάκης που πήγε σε summer camp στο MIT επειδή τον είδε κάποιος στο πρόγραμμά μας και τον έστειλε εκεί… Αυτά είναι τεράστιοι ανατροφοδότες και γεμίζουν τις μπαταρίες. Από εκεί και πέρα travelling 100%, γιατί από εκεί συνθέτω εμπειρίες.
Βλέπω ότι ο ανθρώπινος παράγοντας είναι αυτός που σε γεμίζει περισσότερο . Το συναίσθημα που θα εισπράξεις.
Ακριβώς! Ακριβώς! Αυτό είναι το μεγαλύτερο. Το νούμερο ένα.
Η ταπεινότητα θεωρείς ότι είναι βασικός πυλώνας επιτυχίας σε οτιδήποτε ουσιαστικό;
Είναι πολύ ωραίο να είσαι ταπεινός. Πολύ ωραίο γιατί εκτός των άλλων, φέρνεις τον κόσμο κοντά σου, φέρνεις συνεργάτες, και όπως έλεγε και ο καθηγητής μου στην Αγγλία στο διδακτορικό “Work shows”! H δουλειά φαίνεται. Πρέπει να είσαι αρκετά άτυχος ώστε να μην φανεί καθόλου το έργο σου, στην σημερινή εποχή. Να έχεις κάνεις ουσιαστικό έργο και να μην φανεί. Ναι, το να είσαι ταπεινός είναι πολύ ωραίο.
Λες ότι το μέλλον είναι “phygital“. Τι ακριβώς εννοείς και πως εντάσσεται σε αυτά που ετοιμάζεις.
Το phygital είναι ένα υβρίδιο μεταξύ της φυσικής επαφής που είχαμε προ κορονοϊού και της ψηφιακής που κυρίως έχουμε τώρα. Αυτή η κατάσταση άνοιξε κανάλια που άλλα είναι θεμιτά και άλλα λιγότερο. Μείωσε πολύ τις μετακινήσεις που αυτό βοηθάει στο περιβάλλον, δίνει χρόνο σε πολύ κόσμο που τον είχε ανάγκη από τα πήγαινε έλα του…
Από την άλλη μείωσε την δημιουργικότητα, γιατί το να βρίσκεσαι στον ίδιο χώρο με τους συναδέλφους σου, αυξάνει την δημιουργικότητα. Επομένως το phygital είναι η μέση λύση. Είναι το τόσο όσο. Παρεμβάσεις και τρόπος εργασίας που έχει και τα δύο.
Δεν θα πετάμε, όπως έκανε πολύς κόσμος, Αθήνα Λονδίνο για να κάνουμε ένα μήτινγκ στο Χήθροου, για δύο ώρες και να μπούμε στο αεροπλάνο της επιστροφής την ίδια μέρα, και θα έχουμε ρυπάνει τον πλανήτη και θα έχουμε χάσει και δέκα ώρες από την ζωή μας. Αυτό δεν θα ξαναγίνει και χαίρομαι πολύ γι’αυτό. Θα υπάρξει μια οικονομία πόρων, δυνάμεων και χρόνου. Χρειαζόμαστε να βρεθούμε στο γραφείο όλοι μαζί, πόσο; Μια φορά την εβδομάδα; Ωραία! Ας το κάνουμε. Κάτι τέτοιο. Αυτό εννοώ phygital.
Τώρα για το Science festival του τέλους Μαρτίου που λόγω Covid θα είναι ψηφιακό, έχει μια δυνατότητα. Από εκεί που το έβλεπαν 20.000 Αθηναίοι, τώρα θα εκπέμπει σε όλη την Ελλάδα. Μπορεί να το δει όλη η Ελλάδα αν θέλει. Να δει τους δυο Νομπελίστες που καλέσαμε, και τον Κωνσταντίνο τον Δασκαλάκη μεταξύ άλλων. Τώρα μπορεί. Αυτό λοιπόν είναι μια ευκαιρία. Και είναι σημαντικό να αγκαλιάζεις τις ευκαιρίες.
Συνέντευξη Τζένη Φραγκούλη
