Τα Τάγματα Αριστείας, το Τάγμα του Σωτήρος και το Τάγμα του Φοίνικα

Τα περισσότερα Τάγματα Αριστείας διεθνώς, ακολουθούν το πρότυπο της γαλλικής Λεγεώνας της Τιμής. Η απονομή σε ένα πρόσωπο τιμητικών διακρίσεων ενός Τάγματος Αριστείας συνιστά αναγνώριση και επιβράβευση για εξαίρετες υπηρεσίες προς την πατρίδα ή για λαμπρές επιδόσεις σε κάποιο τομέα της δημόσιας ζωής, των γραμμάτων, τεχνών, επιστήμης, εμπορίου, βιομηχανίας και ναυτιλίας.

Η καθιέρωση των Ταγμάτων Αριστείας έγινε κατά τα πρότυπα άλλων ευρωπαϊκών κρατών, για την έκφραση ευγνωμοσύνης του Έθνους προς αυτούς οι οποίοι συνέδραμαν ενεργά στην Απελευθέρωση. Με την πάροδο του χρόνου δημιουργήθηκαν διαφορετικά Τάγματα Αριστείας. Όλα τα Τάγματα λειτουργούν ως αναμνηστικά γεγονότων: για παράδειγμα το Τάγμα του Σωτήρος έχει ως θέμα τη Θεία αρωγή στον Αγώνα του 1821.

Η καθιέρωση του πρώτου ελληνικού Τάγματος Αριστείας έγινε το 1829, κατά τη διάρκεια της Δ‘ Εθνικής Συνέλευσης του Άργους. Η σύσταση του Τάγματος έγινε μετά την άφιξη στην Ελλάδα του Όθων Α΄  (1815 –  1867) του Βαυαρού πρίγκιπα του Οίκου των Βίττελσμπαχ, του πρώτου Βασιλιά του ελληνικού κράτους.

Το Τάγμα του Σωτήρος ιεραρχικά είναι το ανώτερο Τάγμα Αριστείας της Ελληνικής Δημοκρατίας και η απονομή του Μεγαλόσταυρου του Τάγματος του Σωτήρος αποτελεί την ύψιστη τιμητική διάκριση. Αρχικά δημιουργήθηκε για να τιμηθούν οι αγωνιστές της Απελευθέρωσης.  Μεταξύ των πρώτων τιμηθέντων ήταν ο Ανδρέας Μιαούλης το 1835, οι Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης, Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος και Λάζαρος Κουντουριώτης το 1836, οι Ανδρέας Ζαΐμης, Θεόδωρος Κολοκοτρώνης και Γεώργιος Κουντουριώτης το 1837 και ο Κωνσταντίνος Κανάρης το 1864.

Μετά τη Μεταπολίτευση του 1974 θεσπίστηκε η κατάργηση του στέμματος από τους σταυρούς, με αντικατάσταση του από ένα συνδυασμό δρύινου και δάφνινου. Το Τάγμα του Σωτήρος σήμερα απονέμεται σπανιότατα και συνήθως μόνο σε Αρχηγούς ξένων Κρατών ή Ορθόδοξους Πατριάρχες.

Τα σημερινά  Ελληνικά Τάγματα Αριστείας

  • Τάγμα του Σωτήρος
  • Τάγμα της Τιμής
  • Τάγμα του Φοίνικος
  • Τάγμα της Ευποιΐας (μόνο για γυναίκες)

Αρχηγέτης των Ταγμάτων Αριστείας θεωρείται ο εκάστοτε Πρόεδρος της Δημοκρατίας  ο οποίος είναι αρμόδιος για την απονομή τους. Προτάσεις για την επιλογή προσώπων στα οποία μπορούν να απονεμηθούν τιμητικές διακρίσεις υποβάλλει στην Πρόεδρο της Δημοκρατίας το Συμβούλιο Ταγμάτων Αριστείας, το οποίο συγκαλείται, μια τουλάχιστον φορά το χρόνο. Για την απονομή εκδίδεται Προεδρικό Διάταγμα, το οποίο προσυπογράφεται από τον Υπουργό Εξωτερικών και δημοσιεύεται στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως (ΦΕΚ).

Η επιλογή των προσώπων που θα τιμηθούν γίνεται ως επιβράβευση για το έργο τους στην πατρίδα και μπορεί να είναι άνθρωποι των επιστημών, των γραμμάτων, του αθλητισμού, των τεχνών, της ναυτιλίας, της φιλανθρωπίας κ.λ.π

Το Συμβούλιο Ταγμάτων Αριστείας, που συγκροτείται με απόφαση του Υπουργού Εξωτερικών για θητεία δύο χρόνων, απαρτίζεται από  τον Πρόεδρο του Συμβουλίου της Επικρατείας, τον Πρόεδρο του Αρείου Πάγου, δύο Έλληνες πολίτες, στους οποίους έχει απονεμηθεί Μεγαλόσταυρος, από έναν από τους αρχαιότερους, σύμφωνα με την επετηρίδα των Διπλωματών του Υπουργείου Εξωτερικών Πρέσβη ή Πληρεξούσιο Υπουργό Α’, από έναν Ανώτατο Αξιωματικό, που ορίζεται από το Γενικό Επιτελείο Εθνικής Άμυνας, από έναν εκπρόσωπο της Προεδρίας της Δημοκρατίας.

Όσοι έχουν ήδη τιμηθεί με Τάγμα Αριστείας δικαιούνται να φέρουν τα απονεμηθέντα παράσημά τους, εφ’ όρου ζωής, εκτός από αυτούς που έχουν διαγραφεί από το μητρώο τάγματός τους λόγω περιπτώσεων που γράφονται στον Ποινικό Κώδικα ή με απόφαση του Συμβουλίου των Ταγμάτων Αριστείας αν κρίνουν ότι η διατήρηση της τιμής και της ανάρτησης των παρασήμων προκαλεί κοινή δυσφορία και θίγει το γόητρο του Τάγματος. Μετά το θάνατο των τιμηθέντων, τα απονεμηθέντα σ΄ αυτούς παράσημα, περνούν για φύλαξη στην κατοχή των νόμιμων κληρονόμων τους.

ΤΟ ΤΑΓΜΑ ΤΟΥ ΦΟΙΝΙΚΑ

Το Τάγμα του Φοίνικα είναι ένα Τάγμα Αριστείας που καθιερώθηκε στις 13 Μαΐου του 1926 και αντικατέστησε το παλαιότερο Τάγμα του Γεωργίου Α΄. Το μετάλλιο του τάγματος του Γεωργίου Α’ είχε μορφή σταυρού με λευκό σμάλτο και περιβαλλόταν από δάφνινο στεφάνι και έφερε την επιγραφή «Ισχύς μου η αγάπη του λαού».

Το Τάγμα του Φοίνικα πήρε την ονομασία του από το μυθικό πουλί, τον Φοίνικα. Μέχρι το 1927 διάσημα του Τάγματος απονέμονταν σε Έλληνες καθώς και αλλοδαπούς πολίτες. Σύμφωνα με το Σύνταγμα του 1927, απαγορεύθηκε η απονομή παρασήμων σε Έλληνες, το Τάγμα διατηρήθηκε για την αναγνώριση της προσφοράς αλλοδαπών μόνο πολιτών. Μετά την Παλινόρθωση της Μοναρχίας το 1935 επετράπη η εκ νέου απονομή και σε Έλληνες υπηκόους.

Σήμερα, το Τάγμα του Φοίνικα απονέμεται σε Έλληνες που διακρίθηκαν στη Δημόσια Διοίκηση, στις επιστήμες, στις τέχνες και τα γράμματα, στο εμπόριο, τη βιομηχανία και τη ναυτιλία, όπως επίσης σε αλλοδαπούς που συνέβαλαν στην εξύψωση του ονόματος της Ελλάδας στο εξωτερικό.

Το διάσημο του Τάγματος του Φοίνικος έχει σχήμα σταυρού. Είναι κατασκευασμένο από λευκό σμάλτο και πάνω στο σταυρό υπάρχει ανάγλυφη η απεικόνιση του μυθικού Φοίνικα (σύμβολο της αναγέννησης του Ελληνικού έθνους), με ανοιχτές φτερούγες που αναγεννάται μέσα από τις φλόγες. Ο ανάγλυφος Φοίνικας απεικονίζεται και στο κέντρο του αστέρα. Επάνω από τον σταυρό είναι ένα αστέρι με πέντε ακίδες. Τα πρώτα μετάλλια που κατασκευάστηκαν (1926-1935) είχαν σε κάθε βραχίονα του σταυρού την επιγραφή «E-T-T-A», τα αρχικά γράμματα του ρητού “Εκ Της Τέφρας Αναγεννώμαι” (αναγεννιέμαι από τη στάχτη μου). Κατά τη διάρκεια της μοναρχίας (1935-1974) οι επιγραφές αφαιρέθηκαν, ενώ προστέθηκε το βασιλικό στέμμα.  Από το 1974 και μετά αφαιρέθηκε το στέμμα, ενώ η αντιστροφή πλευρά έχει το εθνόσημο της Ελλάδας που συνοδεύεται από τις λέξεις ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ.

Η ταινία πάνω στην οποία αναρτάται το διάσημο έχει χρώμα βαθύ κίτρινο με λεπτές μαύρες λωρίδες κατά μήκος των άκρων.

Το Τάγμα του Φοίνικος περιλαμβάνει πέντε (5) τάξεις, με την ακόλουθη σειρά:
1. Του Μεγαλοσταύρου: Απονέμεται με κατ’ εξαίρεση υποβολή προτάσεως απ’ ευθείας στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας για όλως εξαιρετικές υπηρεσίες στρατιωτικών, οι οποίοι φέρουν βαθμό τουλάχιστον Αντιναυάρχου.
2. Του Ανώτερου Ταξιάρχου: Για την απονομή απαιτείται ο προτεινόμενος να φέρει βαθμό τουλάχιστον Αρχιπλοιάρχου.
3. Του Ταξιάρχου: Για την απονομή απαιτείται ο προτεινόμενος να φέρει βαθμό τουλάχιστον Αντιπλοιάρχου.
4. Του Ιππότου Χρυσού Σταυρού: Για την απονομή απαιτείται ο προτεινόμενος να φέρει βαθμό τουλάχιστον Υποπλοιάρχου.
5. Του Ιππότου του Αργυρού Σταυρού: Για την απονομή απαιτείται ο προτεινόμενος να φέρει βαθμό τουλάχιστον Ανθυποπλοιάρχου και 10ετή υπηρεσία Αξιωματικού.

Απόσπασμα από το βιβλίο  Ο ΣΤΑΥΡΟΣ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ ΚΑΙ ΣΤΟ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΟΣΜΗΜΑ: Από την αρχή της χριστιανικής εποχής μέχρι σήμερα, το σύμβολο του σταυρού εμφανίζεται σε έναν ανυπολόγιστο αριθμό μεταλλίων, κοσμημάτων και νομισμάτων, αποδεικνύοντας ότι ο σταυρός είναι ένα έμβλημα πιο καθολικό σε χρήση από οποιοδήποτε άλλο σύμβολο στον κόσμο.
Οι τιμητικές αποδόσεις και τα μετάλλια αρχικά στον ιπποτισμό και αργότερα γενικώς, γίνονται όχι μόνο με τον σταυρό τύπου Μάλτας που είναι και το πιο σύνηθες, αλλά και με τις άλλες μορφές του σταυρού, ανάλογα την περίπτωση.
Οι σταυροί επάνω στα μετάλλια εμφανίζονται είτε χαραγμένοι, ή εκτυπωμένοι σε σμάλτο, είτε ανάγλυφοι.

Κείμενο Τζένη Φραγκούλη