Ιερομόναχος Αναστάσιος: Ο ναΐφ καλλιτέχνης του Αγίου Όρους

Ο πατέρας Αναστάσιος, καλλιτέχνης και πολυγραφότατος συγγραφέας,  απάντησε στις ερωτήσεις μας, κυρίως για θέματα φώτισης, αυτογνωσίας, για την αγάπη και μίλησε για όλα τα σημαντικά που δημιουργεί στο Άγιο Όρος, στον δικό του προσωπικό κελλιωτικό μοναχισμό, όπως ο ίδιος ορίζει την ζωή του εκεί. Οι απαντήσεις του καθώς και το βιογραφικό του, παρουσιάζονται αυτούσια, χωρίς επιμέλεια κειμένου, όπως τα επικοινώνησε.

Ο ιερομόναχος Αναστάσιος κατάγεται από το Παντείχιον της Κωνσταντινουπόλεως. Εκάρη μοναχός στην Ιερά Μονή Κουτλουμουσίου το 1977 και από το 1982 εγκαταβιώνει στο Ιερό Κελλί Τιμίου Προδρόμου «Διονυσίου εκ Φουρνά» στις Καρυές, κτίτωρ του οποίου είναι ο μέγας διδάσκαλος της αγιογραφικής τέχνης ιερομόναχος Διονύσιος ο εκ Φουρνά των Αγράφων (περ. 1670-1745). Συνεχίζοντας την παράδοση του ιστορικού Κελλιού περί την τέχνην, διακονεί με καλλιτεχνικές δραστηριότητες, ζωγραφίζει, γράφει και καλλιεργεί τον κήπο του Κελλιού. Εκθέσεις του έχουν παρουσιαστεί στην Θεσσαλονίκη, Λάρισα, Βέροια, Βόλο, Αγιά, Γρεβενά, Γομάτι, Νέα Φώκαια, Αθήνα καθώς και στην Κωνσταντινούπολη, την Μόσχα, την Βόλογκντα το Ελσίνκι και την Γρανάδα. Είναι ένας δημιουργός ναΐφ, ασπούδαστος και αυτοδίδαχτος. Ζωγραφίζει για να απαλύνει τη ροή του χρόνου και οι ζωγραφιές του, αυγοτέμπερες και πλαστικά, με τα λαϊκά τους μορφολογικά στοιχεία, συνθέτουν μια πανοραμική εικόνα της αγιορείτικης βιοτής. Με βάση το αίσθημα και την καλογερική του εμπειρία, αντλεί τις εμπνεύσεις του από τον Άθωνα και τις μεταμορφώνει με χάρη και χρωματική ζωηρότητα σε πρωτότυπες αφηγηματικές συνθέσεις. Λιτανείες, μοναστήρια που λες κι είναι έτοιμα να απογειωθούν στον ουρανό, σκήτες, αρσανάδες, ασκητικές μορφές γερόντων, σκηνές απ’ την λειτουργική ζωή: ένα ζωγραφικό ρεπερτόριο ιδωμένο μέσα από τα μάτια, τα πνευματικά και τα κατά σάρκα, ενός μοναχού.
Έχει εκδώσει τα λευκώματα – πονήματα: «Αθωνικά Δίπτυχα» (2000), «Από τον Σεπτέμβριο έως τον Αύγουστο» (2004), «Κωνσταντινούπολις, Παράκληση στην Παυσολύπη» (2011) «Όρθρος Βαθύς, το πώς η φθορά τη ζωή νικάται» (2016), «Του γνώναι εν τη γη την οδόν σου»,(2017), ενώ προσφάτως κυκλοφόρησε το νέο του έργο υπό τον τίτλο «Αγίου Σάββα του Χιλανδαρινού, Βίος και Πολιτεία (2019). Το 2007 προχώρησε στην επανέκδοση του περισπούδαστου έργου «Ερμηνεία της ζωγραφικής τέχνης» (περ. 1728-1733) του ιερομονάχου Διονυσίου του εκ Φουρνά, το οποίο αποτελεί επί τρεις και πλέον αιώνες πολύτιμο εγχειρίδιο και μοναδικό έργο αναφοράς για όσους επιθυμούν να μυηθούν στην τέχνη της αγιογραφίας.

Τα έργα του και το ιδιαίτερο ζωγραφικό τους ύφος, είναι το όχημα για ένα όμορφο και μαγικό ταξίδι. Ταξίδι μέσα στην μνήμη και στη λήθη. Στηριζόμενος στο προσωπικό του αίσθημα και το πολυετές βίωμα του καλογερικού σχήματος, αντλεί τις εμπνεύσεις του από την καθημερινότητα των μοναχών του Αγίου Όρους, την ομορφιά του φυσικού περιβάλλοντος καθώς και από τους περικαλλείς ναούς και τα ιστορικά μνημεία της Πόλης – περισσότερο δε από τις αφανείς στιγμές της καθημερινότητας των κατοίκων της, του παρελθόντος και του παρόντος-, και τα μεταμορφώνει με χάρη και χρωματική ζωηρότητα σε πρωτότυπες αφηγηματικές συνθέσεις. Όλα αποδίδονται απλά μέσα από τα λαμπερά έντονα χρώματα, και για το λόγο αυτό η ζωγραφική του είναι ευρηματική και γήινη, και τούτο διότι, αυτό που τελικά καταφέρνει να καταγράψει ο παπά-Αναστάσης διαμέσου της παλέτας του, είναι οι βιωματικές εικόνες που στιγμάτισαν το νου και τη καρδιά του.

Πόσο ανοιχτοί είστε, πόσο δέχεστε αλήθειες άλλων θρησκευτικών ή φιλοσοφικών προσεγγίσεων;

Η εκκλησία είναι ανοιχτή σε όλους διότι «πάντας ἀνθρώπους θέλει σωθῆναι καὶ εἰς ἐπίγνωσιν ἀληθείας ἐλθεῖν».  Κατά το του Κυρίου «τὸν ἐρχόμενον πρός με οὐ μὴ ἐκβάλω ἔξω». Όταν ρωτούσαν τον Άγιο Παΐσιο για αυτά τα πράγματα έλεγε:

– Ε! ευλογημένη ψυχή! Δεν ξέρεις πως μπορεί να γλυκάνει την καρδιά ενός ανθρώπου ένα μικρό «αντίδωρο».

Άλλο γέροντας, άλλο πνευματικός, άλλο εξομολόγος. Μπορείτε να μας 
εξηγήσετε διαφορές και ομοιότητες;

Ο γερο-Δαμασκηνός έλεγε στον γέροντά του όταν τον στεναχωρούσε: Θα πάω να τα πω στον πνευματικό. Ο γέροντας του ήταν μοναχός και δεν ήταν ούτε πνευματικός, ούτε εξομολόγος.

Οι έννοιες του πνευματικού και του εξομολόγου ταυτίζονται. Ο γέροντας είναι αυτός που ακούει τους λογισμούς του υποτακτικού και όλες τις εξαγορεύσεις του, ο οποίος μπορεί να μην έχει ιερωσύνη, να είναι απλός μοναχός. Ο πνευματικός – εξομολόγος είναι αυτός που έχει ιερωσύνη και τελεί το μυστήριο της μετανοίας. Και αυτά στο Άγιο Όρος και ιδιαιτερα στον κελλιωτικό μοναχισμό. Στις ιερές μονές εντός και εκτός Αγίου Όρους, γέροντας, πνευματικός και εξομολόγος είναι το ίδιο πρόσωπο, ο ηγούμενος.

Όσο για τους εν Χριστώ αδελφούς/ες στον κόσμο, γέροντας, πνευματικός και εξομολόγος είναι το ίδιο πρόσωπο. Βέβαια τώρα επικρατεί μια σύγχυση στους εν Χριστώ αδελφούς/ες να ψάχνουν να βρουν γέροντες ονομαστούς για να πάρουν γνώμες και απόψεις, παρακούοντας τον πνευματικό τους.

Ήρθε μια μέρα ένας γνωστός μου και μου λέει :

– Σκέφτομαι να αγοράσω ένα ταξί. Εσύ τί λές;

– Ο πνευματικός σου τι σου είπε;

– Αφού αυτή θα είναι η μελλοντική μου δουλειά να το πάρω .

– Αυτό και να κανεις.

Ενα απογευμα στη βρύση του Αη-Γιώργη στις Καρυές τον συνάντησα και τον ρώτησα:

– Πως και από δω; .

– Ήρθα μέ έναν φίλο μου ο οποίος μου είπε: «Είναι δυνατόν να αγοράσεις ταξί χωρίς να πας στο Άγιο Όρος και να πάρεις τη γνώμη του τάδε γέροντα;»

– Θα πάρεις ή δεν θα πάρεις το ταξί τώρα που πήγες σ᾽αυτόν τον γέροντα;

– Μου είπε να το πάρω.

– Αν σου έλεγε να μην το πάρεις τι θα έκανες;

Σιωπή

– Πάλι θα το έπαιρνα.

– Και οι συμβουλές αυτού του γέροντα, που σε έφερε ο φίλος σου τι θα γινόταν;

Καταλαβαίνετε το μπέρδεμα;

 

Είναι το τελετουργικό απαραίτητο για την αυτογνωσία και την φώτιση;

Πάντα ο άνθρωπος θέλει και τα ορώμενα και τα μη ορώμενα, και τα στοιχεία και τα πράγματα για να φτάσει στη δοξολογία, στο Θεό, για να φτάσει στη φώτιση. Και απο τη φώτιση να φτάσει στην αυτογνωσία ή και το αντίθετο. Όλα αυτά τά ορώμενα είναι το τελετουργικό. Θυμάμαι τον Πλούταρχο που λέει «ότι περπατώντας θα συναντήσεις πόλεις που δεν έχουν τείχη, που δεν ξέρουν γράμματα, που έχουν εγκαταλειφθεί από τους κατοίκους τους, άλλα μια πόλη που να μην έχει ιερό δεν θα συναντήσεις». Σε όλες τις θρησκείες υπάρχουν τα μυστήρια, οι τελετές, από αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι σήμερα.

Ιδιαίτερα στη δική μας ορθόδοξη πίστη ο ίδιος ο Κύριος παρέδωσε το μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας. Όταν μεταλαμβάνουμε κατά τον Άγιο Ιγνάτιο τον Θεοφόρο γινόμαστε «σύναιμοι και σύσσωμοι του Χριστού». Η Θεία Λειτουργία είναι αυτή που σε παίρνει από το αισθητό και σε ανάγει στην ευλογημένη βασιλεία του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος και εκεί αποκτάς τη γνώση για τον εαυτό σου και τη φώτιση.  Η αυτογνωσία και η φώτιση ειναι ο πολιτισμός του ανθρώπου. Κάτι που κάνει τη διαφορά με τα μη θεούμενα όντα.

Οι άνθρωποι πασχίζουν να βρουν  νόημα στην ζωή τους. Σε αυτό τον πολύ δύσκολο δρόμο πολλοί υιοθετούν τον κυνισμό και οδηγούνται σε πρακτικές μηδενισμού. Είναι ο δρόμος της αγάπης ο σωτήριος και πως ορίζεται η 
αυθεντική αγνή αληθινή αγάπη;

Όταν ο άνθρωπος ξεφύγει από τον εγωισμό του, τότε μπορεί να αγαπά και μπορεί να φτάσει στη σωτηρία του. Η αγάπη είναι θυσία. Κανένας δεν αγάπησε τον κόσμο παραπάνω από τον Θεό, ο οποίος έδωσε τον Υιό του να θυσιαστεί ούτως ώστ,ε κάθε ένας που πιστεύει σ´Αυτόν  νά μη χαθεί αλλά νά έχει αιώνια ζωή. Αυτή η αιώνια ζωή είναι το φως, η χαρά και η ανάσταση και όλα τα άλλα θάνατος.

Αγάπη που παίρνει θέση, αναλαμβάνει δράση, επηρεάζει καταστάσεις, αλλάζει τον εαυτό και κατ ‘επέκταση τον κόσμο;

Ε, βέβαια! Αν κοιτάξετε γύρω σας θα δείτε ότι μόνο τα πράγματα που γίνονται από αγάπη, βγάζουν κάποιο νόημα. Ο Θεός είναι Αγάπη και αυτός που έχει αγάπη είναι με το Θεό. Όλη δε η διδασκαλία του Κυρίου είναι γύρω από την αγάπη. Αγαπάτε αλλήλους, αγαπάτε τους εχθρούς υμών. Αυτός που έχει αγάπη δίνει ακόμα και τη ζωή του για τους φίλους του. Και εκεί είναι η ειδοποιός διαφορά, το πως βλέπει και το πως ο καθένας βιώνει την αγάπη η οποία δεν είναι Χριστούγεννα και Πάσχα με μικρές ή μεγάλες δωρεές, εμφανιζόμενος στην τηλεόραση. Αλλά τρόπος ζωής μέσα στην κοινωνία της αγάπης του Θεού. Όπως υπάρχει αυτή η αλληλοπεριχώρηση στα πρόσωπα της Αγίας Τριάδας και δεν είναι τίποτα άλλο από αυτήν την αγαπητική σχέση που πρέπει να έχουν οι άνθρωποι μεταξύ τους για να σωθεί ο κόσμος.

Είναι η ευτυχία ένας εφικτός στόχος στην κοινωνία και στον τρόπο που ζούμε, χωρίς να είναι απαραίτητη η απομάκρυνση από τα εγκόσμια;

Τί είναι ευτυχία; Τί είναι δυστυχία; Τί είναι εγκόσμιο και τί είναι υπερκόσμιο; Νομίζω πως όταν λείπει η χαρά του Θεού, ο αγιασμός της αγάπης, η ομορφιά του ανθρώπου υπάρχουν δυσκολίες. Υπάρχουν όμως οι τρόποι με τους οποίους, όπως ο προφήτης Μωυσής, μπορείς να ανέβεις στο όρος Χωρήβ. Αν μείνεις στο σεισμό, αν μείνεις στη φωτιά και δεν νιώσεις τη λεπτή αύρα έχεις πολύ δρόμο.

Πως μπορεί να αντιμετωπίσει ο σύγχρονος άνθρωπος το ανικανοποίητο που τον διακατέχει; Το κυνήγι του καλύτερου, που δεν τον αφήνει να ησυχάσει ποτέ;

Αποφεύγοντας τις παγίδες που είναι παντού απλωμένες πάνω στη γη. Στον διπλανό μας, σ’εμάς. Ο τρόπος της αποφυγής είναι να γεμίσει ο άνθρωπος την καρδιά του, το νου, το λογισμό του, την ύπαρξή του, με άλλες δυνάμεις οι οποίες φέρουν χαρά, ειρήνη, μακροθυμία, πίστη, πραότητα, εγκράτεια. Τότε θα είναι φωτεινός μέσα στη χάρη του αγίου πνεύματος.

Tι έχετε να πείτε για όσους ζουν μέσα  στον εφιάλτη του “βαριέμαι” και τι μπορούν να κάνουν για να ξεφύγουν από αυτόν;

Ο γερο-Δανιήλ ήταν ένας αεικίνητος, ακούραστος, ζωντανός καλόγερος στο μοναστήρι. Έλεγε : «Πως μπορούν αυτοί οι νέοι να λένε «βαριέμαι»; Αν τους βάλεις μέσα σε ένα δωμάτιο γεμάτο κονσέρβες, θα πεθάνουν από την πείνα, οχι γιατι βαριούνται να φάνε άλλα γιατί ποτέ τους δεν θέλησαν να μάθουν πως ανοίγει μια κονσέρβα.

Η σωτηρία της ψυχής είναι εφικτή εντός του πλαισίου της ζωής μας;

Για να υπάρξει ψυχή πρέπει να υπάρξει ζωή. Από τη στιγμή που όλοι μας γεννηθήκαμε θα πρέπει να αγωνιστούμε για να κρατήσουμε αυτήν την ψυχή καθαρή. Ο καθένας μας από οποιοδήποτε πλαίσιο κοιτάει τον κόσμο. Γεννιόμαστε με μια ανιδιοτελή αγάπη. Ας προσπαθήσουμε να την προστατεύσουμε, δυναμώνοντας εσωτερικά για το ταξίδι στη ζωή και στο θάνατο.

Οι έξυπνοι άνθρωποι βασανίζονται περισσότερο και συχνά αναρωτιούνται αν τελικά το “μακάριοι οι πτωχοί τω πνεύματι” αληθεύει.  Τι πιστεύετε;

Όταν ήμουνα μικρός, η μαμά μου έλεγε οτι είμαι το πιο έξυπνο παιδί του κόσμου. Όταν πήγαινα στο λύκειο αισθανόμουν ηλίθιος. Μέχρι που βρέθηκε ένας καθηγητής και μου τάραξε τα λυμνασμένα νερά. Τότε κατάλαβα ότι η εξυπνάδα δεν είναι κάτι ουρανοκατέβατο άλλα εμείς μπορούμε να τη διαχειριζόμαστε με τη χάρη του Θεού ώστε αυτό να μας ανεβάζει και να μην είναι βάσανος. Η εξυπνάδα μπορεί σήμερα να υπάρχει και αύριο να χαθεί. Πρέπει πάντα να είμαστε ξύπνιοι, φτωχοί βέβαια από πνευματικά πάθη, ξεφεύγοντας από την ακηδία.

Συνέντευξη Τζένη Φραγκούλη