Η Νέα Σμύρνη είναι μια ιστορική συνοικία που φέρει την κληρονομιά του ελληνισμού των παραλίων της Μικράς Ασίας, με ανθρώπινες προδιαγραφές ρυμοτομίας και πάρκων, σχετικά αραιοκατοικημένη, κοντά στη θάλασσα αλλά δίπλα στο κέντρο της Αθήνας. Η ονομασία «Σμύρνη» προέρχεται από την μυθική Σμύρνα, η οποία ήταν μία από τις Αμαζόνες και φέρεται ότι ίδρυσε τη Σμύρνη. Δήμος πολυπληθής αλλά εξόχως γοητευτικός, με κατοίκους έντονα τοπικιστές, πράγμα που για πολλούς μοιάζει ακατανόητο, καθώς δεν το συναντάς σε συνοικίες πρωτεύουσας. Εμείς όμως που ζούμε εδώ το νιώθουμε και θα προσπαθήσω να εξηγήσω που οφείλεται.
Η Νέα Σμύρνη δεν είναι μια απρόσωπη συνοικία. Έχει πολλά που συνδέουν τους κατοίκους μεταξύ τους και που δημιουργούν εκτός των άλλων και ένα συναισθηματικό δέσιμο, ανεξήγητο για όσους δεν κατοικούν εδώ, με σημαντικά σημεία την παρεΐστικη ατμόσφαιρα, την ζωντάνια και την ιστορία της. Η Νέα Σμύρνη τα έχει όλα και είναι σαν αυτόνομο κράτος.
Σχολεία (ΛΑΝΣ, Ευαγγελική σχολή, Λεόντιος), αθλητισμό (Πανιώνιος, Μίλωνας), πολιτισμό (Εστία, Ιωνικές γιορτές), την Αγία Φωτεινή, το Άλσος, τα σουβλάκια του Λευτέρη, τις τυρόπιτες του Νίκου, το γαλακτομπούρεκο του Κούτρα, το θρυλικό μπαράκι Επιτόκιο, μα πάνω απ’όλα την Πλατεία μας.
Εκεί που χτυπά η καρδιά της Νέας Σμύρνης. Στην κεντρική, τεράστια, πεζοδρομημένη πλέον Πλατεία της Νέας Σμύρνης, την θεμελιωμένη το 1968, με τον πρωτοποριακό για την εποχή της σχεδιασμό, με το μεγάλο σύστημα συνεχόμενων λιμνών, τους μικρούς καταρράκτες, τα πολυεπίπεδα σιντριβάνια, τις γέφυρες και τα αξιοπρόσεκτα χαρακτηριστικά αρχιτεκτονικά στοιχεία όπως η στήλη (το παλούκι όπως το ονομάζουμε οι Νεοσμυρνιώτες, στέκι παλαιότερα κυρίως των ροκάδων) και την πυραμίδα. Ο όλος σχεδιασμός της θυμίζει τις αρχές του Bauhaus, με την αρμονία, τον μινιμαλισμό και την ανάδειξη των δομικών υλικών της ως μέρος του σχεδιαστικού αποτυπώματος, να την κάνουν εργονομική και φιλική προς τον χρήστη.
“Πάμε στον Άδωνη για καφέ” τραγουδούσε η επίσης Νεοσμυρνιώτισσα Άλκηστη Πρωτοψάλτη, για το αγαπημένο στέκι του Κραουνάκη αλλά και πολλών από εμάς, που βρίσκεται ακόμα πάνω στην πλατεία (σε όροφο πια). Τότε, τα τραπέζια του κάλυπταν ένα μεγάλο μέρος της πλατείας και οι θαμώνες ήταν καθημερινοί και πιστοί. Τα τότε θρυλικά γκαρσόνια του Άδωνη, ο κύριος Γιώργος και ο κύριος Θανάσης εκτελούσαν και χρέη γραμματειακής υποστήριξης για όλους μας, μεταφέροντας μηνύματα για τα σχέδια της ημέρας (ελλείψει κινητών…).
Η πλατεία ήταν προέκταση του σπιτιού μας. Γεμάτη από κόσμο, κυρίως από τη Νέα Σμύρνη, ήταν το μέρος που θα πάμε να βρούμε τους άλλους. Και πάντα κάποιον θα βρίσκαμε. Και αν όχι, μας καθησύχαζε ο κύριος Γιώργος “κάτσε παιδί μου να πιεις ένα καφέ και θα’ρθουν”. Όταν μαζευόμαστε δε, κύριο θέμα συζήτησης ήταν τα αθλητικά. Πανιώνιος, Μίλωνας και ΛΑΝΣ πρωτάθλημα μπάσκετ.
Η ΛΑΝΣ (Λύκειο Αρρένων Νέας Σμύρνης), το σχολείο θρύλος που παρόλο που έγινε μεικτό, διατήρησε την επωνυμία του, έχει μείνει στην ιστορία για δύο πράγματα. Πρώτον, ήταν το πρώτο σχολείο που έκανε αποχή στην πρώτη επέτειο του Πολυτεχνείου το 1974 με την αστυνομία να καταφτάνει για να διαλύσει του μαθητές και δεύτερον για την φοβερή ομάδα μπάσκετ του, από την οποία ξεπήδησαν πολλοί παίκτες της εφηβικής και αντρικής ομάδας μπάσκετ του Πανιωνίου και του Μίλωνα.
Η ομάδα μπάσκετ της ΛΑΝΣ, γέμιζε τα γήπεδα με ομάδα που ήταν αυτάρκης, δηλαδή δεν έκανε μεταγραφές παικτών από άλλα λύκεια για να ενισχύσει το δυναμικό της, ενώ διατηρούσε και φιλάθλους εξωσχολικούς και όλων των ηλικιών που την ακολουθούσαν όπου και να αγωνιζόταν. Στους αγώνες που έδινε, έπεφτε πολύ ξύλο (ειδικά όταν παίζαμε με την Τούμπα) και όταν κατέβηκε στον τελικό (με την Τούμπα), μετά από ένα απίστευτο ρεκόρ με 62 νίκες και 1 ήττα (από το Περιστέρι), παραλίγο δεν γκρεμίστηκε το γήπεδο. Ήταν τέτοια η αγάπη για την ομάδα, που κάποιοι μάλιστα παίχτες, έχασαν χρονιές στο σχολείο, για να μην αποφοιτήσουν και να συνεχίσουν να παίζουν στη ΛΑΝΣ.
«ΛΑΝΣ θυμήσου μια ζωή μαζί σου!»
Η ΛΑΝΣ όμως φημιζόταν και για τις γιορτές που έκανε στις επετείους του Πολυτεχνείου, που τις περισσότερες διοργάνωνε ο Νίκος Χατζηνικολάου ως πρόεδρος τότε του 15μελούς. Από την ΛΑΝΣ πήραν απολυτήριο πολλοί ακόμα γνωστοί και διάσημοι, όπως ο κορυφαίος Έλληνας πιανίστας Βασίλης Τσαμπρόπουλος και ο Νίκος Πορτοκάλογλου. O Mίκης Θεοδωράκης έζησε τα νεανικά και αργότερα τα πιο δημιουργικά του χρόνια, στη Νέα Σμύρνη ενώ όταν επέστρεψε μετά την αυτοεξορία του στο Παρίσι, ξεκινώντας από το γήπεδο του Πανιωνίου έδωσε συναυλίες που σημάδεψαν την μεταπολίτευση. Νεοσμυρνιώτες επίσης οι Τζένη Βάνου, Ρίτα Σακελλλαρίου, Μανώλης Αγγελόπουλος, Καίτη Γκρέυ, Δήμος Μούτσης, Λουκάς Καρυτινός, Μάριος Φραγκούλης, οι Χάνομαι γιατί ρεμβάζω, ο Μάνος Ξυδούς, οι Κατσιμιχαίοι, ο Βασίλης Βασιλικός και πολλοί άλλοι.
Άλλα σημαντικά σχολεία της περιοχής είναι η Ευαγγελική Σχολή που ιδρύθηκε το 1717 στη Σμύρνη και για διακόσια χρόνια υπήρξε το σημαντικότερο εκπαιδευτικό ίδρυμά της. Το 1922, με τη μικρασιατική καταστροφή, έπαψε να λειτουργεί και επανιδρύθηκε στη Νέα Σμύρνη το 1934.
Επίσης, η Λεόντειος Σχολή Νέας Σμύρνης, ένα από τα παλαιότερα εκπαιδευτικά ιδρύματα στην Ελλάδα το οποίο χτίζεται κατά την απαλλοτρίωση του κτήματος Χρυσάκη.
Δεν θα μπορούσα να μην αναφέρω και την σχολή Λαζαροπούλου, άλλο ένα θρυλικό σχολείο, για τελείως διαφορετικούς λόγους. Φοιτώντας στην Λαζαροπούλου ήταν γεγονός αδιαμφισβήτητο πως είχες μπει στο ελληνικό underground. Έκανες εγγραφή, πλήρωνες, έφευγες και εμφανιζόσουν πάλι για να πάρεις απολυτήριο.
Σημαντική για την αθλητική υποδομή της Νέας Σμύρνης υπήρξε η κατασκευή του κλειστού γηπέδου του Α.Ο.Ν.Σ. «Μίλων» (Αθλητικός Όμιλος Νέας Σμύρνης), το οποίο ήταν το δεύτερο κλειστό γήπεδο στην ιστορία της Αθήνας. Ο Μίλωνας ιδρύθηκε το 1928 και ήταν το πρώτο σωματείο της πόλης. Στα χρόνια της κατοχής, και ενώ οι περισσότεροι αθλητικοί σύλλογοι είχαν αναστείλει τη λειτουργία τους ο Μίλωνας συνέχιζε να κάνει αισθητή την παρουσία του με αποκορύφωμα τη διοργάνωση αγώνων στίβου, όπου οι αθλητές του, παρέλασαν με την Ελληνική Σημαία. Το 1963, ιδρύεται το τμήμα της Άρσης Βαρών από το οποίο αναδείχτηκαν οι κορυφαίοι Παγκόσμιοι Αθλητές, Πύρρος Δήμας και Κάχι Κακιασβίλη.
Εκτός της αντίστασης του Μίλωνα, τα χρόνια της κατοχής και συγκεκριμένα τον Μάιο του 1942, συγκροτήθηκε η πρώτη ομάδα του Ελληνικού Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού (Ε.Λ.Α.Σ.) στη Νέα Σμύρνη. Στο απόγειό του, ο Ε.Λ.Α.Σ. Νέας Σμύρνης έφτασε τους 1.340 μαχητές. Το μεγαλύτερο, μπλόκο στη Νέα Σμύρνη ήταν αυτό που πραγματοποιήθηκε στον Φάρο στις 9 Αυγούστου 1944. Συνελήφθησαν γύρω στους 3.000 πολίτες, ενώ έχασαν τη ζωή τους 114. Ο φόρος αίματος που πλήρωσε η Νέα Σμύρνη στον αγώνα κατά των Γερμανών κατακτητών ήταν ιδιαίτερα βαρύς. Πολλοί Νεοσμυρνιοί συνελήφθησαν και οδηγήθηκαν στο εκτελεστικό απόσπασμα. Άλλοι δολοφονήθηκαν επιτόπου την ώρα της δράσης τους, ενώ αρκετοί στάλθηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης.
Ο Πανιώνιος Γ.Σ.Σ. (Πανιώνιος Γυμναστικός Σύλλογος Σμύρνης) που είχε ιδρυθεί στη Σμύρνη το 1890, εγκαταστάθηκε στη Ν. Σμύρνη μετά την παραχώρηση σε αυτόν του Δημοτικού Σταδίου, που ολοκληρώθηκε το 1940. Ο Πανιώνιος έχει καταφέρει ως σύλλογος κάτι που είναι μοναδικό τουλάχιστον για τα δεδομένα του λεκανοπεδίου. Έχει συνδυάσει το όνομά του με την πόλη της Νέας Σμύρνης και έχει διατηρηθεί σε υψηλά επίπεδα όντας παράλληλα και σωματείο με προσφυγική καταγωγή. Δέδες, Μαύρος, Σαραβάκος, Αναστόπουλος μερικά μόνο από τ’αστέρια του ποδοσφαίρου της ομάδας του Πανιωνίου.
Στον Μίλωνα και στον Πανιώνιο, εκτός των αγώνων, τρέχαμε να δούμε τους Νεοσμυρνιώτες Κατσιμιχαίους, τους Φατμέ (Πορτοκάλογλου) και όποιον άλλο μας έκανε την τιμή (και ήταν πολλοί), να έρθει στο γήπεδο μας και να αποθεωθεί (μαγικές συναυλίες)! Πολύ αργότερα άρχισαν να γίνονται συναυλίες στο Άλσος και στην Πλατεία. Τότε, μόνο στα γήπεδα!
Το Άλσος Νέας Σμύρνης με σημερινή έκταση 50 στρέμματα, αποτελεί όαση για τους κατοίκους και είναι το πρώτο έργο που έγινε στον οικισμό το 1924. Ο χώρος, πριν από την εγκατάσταση των προσφύγων, ανήκε σε Πλακιώτες κτηματίες, και σύμφωνα με μαρτυρίες, ήταν φυτεμένος με αμυγδαλιές και ευκαλύπτους. Από το Άλσος περνούσε η αρχαία Φαληρική οδός, ο αρχαίος δρόμος που λειτουργούσε αδιάκοπα μέχρι τις αρχές του αιώνα, συνδέοντας το λιμάνι του Φαλήρου με την Αθήνα.
Η Αγία Φωτεινή είναι ο μεγαλύτερος ναός της Νέας Σμύρνης. Ξεκίνησε να κατασκευάζεται στη σημερινή του μορφή το 1934. Με δωρεά του Ωνασείου ιδρύματος, κτίστηκε πάνω στα σχέδια του αντίστοιχου της Σμύρνης, με το καμπαναριό να αποτελεί οπτικό φορέα συλλογικής μνήμης, καθώς ήταν το υψηλότερο της πόλης και θεωρήθηκε κατασκευαστικό επίτευγμα στην εποχή του. Είχε χτιστεί για να στεγάσει την καμπάνα που είχε δωρίσει η αυτοκράτειρα της Ρωσίας Αικατερίνη, στον ελληνισμό της Σμύρνης.
Οι προσπάθειες του Δήμου Νέας Σμύρνης για την προαγωγή της παιδείας και του πολιτισμού βρήκαν αρωγό και το μεγάλο ευεργέτη της Νέας Σμύρνης, τον Σμυρναίο μεγαλοεφοπλιστή Αριστοτέλη Ωνάση. Στις 22 Ιουλίου 1957 πραγματοποιήθηκε η τελετή θεμελίωσης της Σχολής Μηχανικών Εμπορικού Ναυτικού «Η Σμύρνη» της Εστίας Νέας Σμύρνης. Το κόστος ανέγερσης ανέλαβαν ο Ωνάσης και ο εφοπλιστής Κωνσταντίνος Κονιαλίδης. Στη διάρκεια της τελετής ο Ωνάσης ανακηρύχθηκε επίτιμος δημότης Νέας Σμύρνης και τιμήθηκε για την προσφορά του.
Η Εστία Νέας Σμύρνης ιδρύθηκε το έτος 1930 από Έλληνες μικρασιάτες πρόσφυγες. Είναι Σωματείο, μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, με έδρα τη Νέα Σμύρνη. Η αποστολή της Εστίας είναι η συλλογή, μελέτη και περίσωση του εθνικού, πνευματικού, ιστορικού, λαογραφικού και γλωσσικού πλούτου του Ελληνισμού της Μικράς Ασίας.
Η Νέα Σμύρνη αποτελεί ιδιαίτερη περίπτωση ανάμεσα στους υπόλοιπους προσφυγικούς συνοικισμούς της Αθήνας, αφού υπήρξε ένας από τους ελάχιστους οικισμούς που στήθηκαν σε μη κατοικημένη περιοχή και σχεδιάστηκε εξαρχής ως αστική περιοχή. Οι κοσμοπολίτες Σμυρνιοί, φορείς υψηλής παιδείας και οικονομικά ισχυροί, επιδίωξαν να διατηρήσουν την ξεχωριστή θέση που κατείχαν στη Μικρά Ασία και στη νέα τους πατρίδα, δημιουργώντας έναν τόπο εγκατάστασης οκείο, προσπαθώντας να ανασυγκροτήσουν τους παλιούς κοινοτικούς τους δεσμούς. Και τα κατάφεραν.
Η Νέα Σμύρνη, προσπαθώντας να αντιμετωπίσει τα προβλήματα που προκύπτουν με τα χρόνια, συνεχίζει να αποτελεί προάστιο προνομιακής τοποθεσίας με τους σημαντικούς πυρήνες που την κράτησαν ενωμένη όλα τα προηγούμενα χρόνια, ακόμα να διατηρούν την αίγλη και την δυναμική τους.
Κείμενο Τζένη Φραγκούλη
