Ο θύτης και το θύμα είναι ρόλοι που υιοθετούνται κατά την διαμόρφωση του χαρακτήρα και εξελίσσονται σε στάση ζωής. Τα συμπεριφοριστικά χαρακτηριστικά του κάθε ρόλου εμφανίζονται σε όλες τις σχέσεις μας, με τις διαπροσωπικές να αποτελούν το μεγάλο πεδίο δράσης.
Ο κάθε ρόλος έχει πρωτεύοντα και δευτερεύοντα κέρδη – γι’αυτό και υιοθετήθηκε -. Τα κέρδη αυτά υποδεικνύουν σημαντικά στοιχεία για την ιστορία του παρελθόντος του ατόμου και τις αιτίες που σχετίζονται με την διαμόρφωση της συγκεκριμένης χαρακτηροδομής. Το αν δηλαδή είμαστε θύματα ή θύτες έχει να κάνει με την ιστορία της ζωής μας, τις σχέσεις με τους γονείς, τις σχέσεις των γονέων μεταξύ τους, και τις σχέσεις μέσα στην οικογένεια γενικότερα.
Στις διαπροσωπικές σχέσεις, η προσπάθεια είναι να αναπαράγουμε την ιστορία μας, ασυνείδητα, επαναλαμβάνοντας τα ίδια μοτίβα σχέσεων, ξανά και ξανά σε μια απέλπιδη προσπάθεια να διορθώσουμε τα κακώς κείμενα. Στην πραγματικότητα όμως, αυτό που συμβαίνει είναι ότι με τις επιλογές μας, επιβεβαιώνουμε τις πεποιθήσεις που έχουμε χτίσει για εμάς, τους άλλους και το είδος σχέσης (ή μη σχέσης) που γνωρίσαμε. Αυτό το παιχνίδι του δούναι και λαβείν στο ζευγάρι, γίνεται συνήθως κοινή συναίνεση. Η δε έλξη μεταξύ τους, καθορίζεται κατά κύριο λόγο από τον ρόλο που παίρνουν στην ζωή.
Το πόσο υγιής και κατ’επέκταση ευτυχισμένη μπορεί να είναι μια σχέση καθορίζεται από τον βαθμό αυτογνωσίας που έχει επιτευχθεί από τους συμμετέχοντες.
Ο θύτης πιστεύει και αισθάνεται ότι αυτός έχει δίκιο, είναι “εντάξει”, είναι σωστός, ενώ οι άλλοι όχι. Δίνει ελάχιστα στις σχέσεις του, πείθει με την εμφάνιση, με τους τρόπους του, γοητεύει και απαιτεί τα πάντα – γιατί τα αξίζει και γιατί όλοι του χρωστάνε -. Είναι κλειστός, δεν μοιράζεται τα συναισθήματα του, τις σκέψεις του ενώ εκμεταλλεύεται συναισθηματικά τους άλλους για να ικανοποιήσει τις επιθυμίες του. Χειριστικός, αλλά και αυτός όπως και το θύμα, ανασφαλής και βαθιά εξαρτημένος – συναισθήματα που απωθεί όμως γιατί απειλούν την εικόνα της δύναμης με την οποία επιβιώνει -. Eίναι θύτης γιατί κάποτε υπήρξε θύμα.
Προσοχή όμως, γιατί συμβαίνει πολλές φορές ο θύτης, για να καταφέρει να έχει τις απολαβές που στοχεύει, να συμπεριφέρεται ως θύμα. Με αυτό τον τρόπο κερδίζει την συμπάθεια, την εμπιστοσύνη, και πετυχαίνει πολύ εύκολα αυτό που είχε καταρχήν στο νου του. Η παθητική επιθετικότητα είναι χαρακτηριστική συμπεριφορά των ανθρώπων που προσποιούνται τα θύματα ενώ κατα βάθος έχουν στοιχεία θύτη.
Το θύμα, ο “καλός” της ιστορίας, πιστεύει ότι υπολείπεται σε αξία, αισθάνεται μειονεκτικά σε σχέση με τους άλλους, παρουσιάζεται ευάλωτος, ανυπεράσπιστος, αποφεύγει τις αντιπαραθέσεις, γίνεται χαλί να τον πατήσουν και διακατέχεται συνήθως από αισθήματα ντροπής, άγχους, ενοχών και φόβου. Το θύμα συνήθως απολογείται και αυτοτιμωρείται, ενώ έχει μεγάλη δυσκολία να εκφράσει αρνητικά συναισθήματα όπως φόβο, απογοήτευση και κυρίως θυμό. Το θύμα έχει χαμηλή αυτοπεποίθηση και πιστεύει ότι δεν αξίζει τίποτα ή ελάχιστα, οπότε δέχεται και συμβιβάζεται με το ελάχιστο. Στα πλαίσια δε μιας αυτοεκπληρούμενης προφητείας, μέσω μιας ασυνείδητης συμπεριφοράς, προκαλεί την απόρριψη και έτσι επιβεβαιώνει την αρχική λανθασμένη πεποίθηση της μη αξίας. Πως τα καταφέρνει; Σχετιζόμενο με θύτες.
Η συμπεριφορά του θύματος έχει μαζοχιστικά στοιχεία και είναι αυτοκαταστροφική. Επίσης το θύμα δεν αναλαμβάνει ποτέ την ευθύνη για τις πράξεις του, αυτά που του συμβαίνουν, την ζωή του. Πάντα φταίνε οι άλλοι. Το ίδιο που κάνει και ο θύτης.
“Και τώρα τι θα γένουμε χωρίς βαρβάρους. Οι άνθρωποι αυτοί ήσαν μια κάποια λύσις.” Κωσταντίνος Καβάφης
Ο θύτης, δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς το θύμα και το θύμα χωρίς τον θύτη. Ο θύτης, για να “έχει” το θύμα, το υποτιμά, το υποβιβάζει, το περιφρονεί, καλλιεργεί στο θύμα ενοχές, φόβο και ένα αίσθημα μη αξίας, παραμορφώνει, συγχέει ή επηρεάζει τις σκέψεις και τις ενέργειες του καθημερινά, αποσταθεροποιώντας το, αλλάζοντας την αίσθηση του εαυτού και του χαρακτήρα του, βλάπτοντας καθοριστικά την ευημερία του.
Το θύμα συνήθως και μέχρι κάποιο σημείο συναινεί σε όλα για να “έχει” τον θύτη! Δεν “σηκώνει” κεφάλι, δεν απαιτεί, δεν ζητά, δεν έρχεται σε αντιπαράθεση. Αυτά μέχρι του σημείου εκμηδένισης του ή μέχρι την στιγμή της αφύπνισης.
Η δυστυχία και η αυτοκαταστροφή ένθεν και ένθεν σταματά όταν κάποιος από τους δύο μπει στον δρόμο της αυτογνωσίας και αλλάξει τα δεδομένα. Συνήθως είναι το θύμα που “ξυπνά”. Ο θύτης δεν έχει κανένα λόγο να το κάνει, όσο όλα πάνε κατ’ευχή.
Η αφύπνιση στο θύμα συμβαδίζει με την συνειδητοποίηση των αιτιών της αποδοχής του ρόλου και με το συνήθως σημαντικό σοκ που βιώνει όταν καταλαβαίνει, ότι κατά βάθος οι χειριστικές πρακτικές του, κρύβουν ένα πολύ ικανό και ευφυή θύτη. Γι’αυτό και στην λίστα με τους τοξικούς ανθρώπους που θα πρέπει να αποφεύγουμε βρίσκονται και τα θύματα, αυτοί δηλαδή που προσπαθούν να κερδίσουν προβάλλοντας την δυστυχία ή την κακοτυχία τους.
“Παίρνεις τη ζωή σου στα χέρια σου και τι συμβαίνει; Ένα φοβερό πράγμα: κανείς άλλος πια δεν φταίει.” Erica Jong
Διαπιστώνουμε δηλαδή ότι τελικά οι ρόλοι του θύτη και του θύματος ίσως να μην είναι τόσο αντίθετοι αλλά σε ένα βαθμό οι δύο όψεις του ιδίου νομίσματος, ως διαφορετική απάντηση σε μια κακοποιητική σχέση από την παιδική ηλικία.
Σημαντικό να σημειώσουμε εδώ ότι όλα τα παραπάνω συμβαίνουν σε διαβαθμίσεις τόσο για το θύμα όσο και για τον θύτη. Επίσης αποτελούν σημεία αιτιολόγησης και όχι δικαιολόγησης. Οι ψυχοπαθολογικές περιπτώσεις που οδηγούν σε εγκληματικές πράξεις και χρήζουν ψυχιατρικής αντιμετώπισης, είναι καταδικαστέες και δεν αποτελούν αντικείμενο ανάπτυξης στο παρόν κείμενο. Και η οι δύο, θύτης και θύμα, συνήθως κουβαλούν τραύματα που τους έχουν καθηλώσει σε πρώιμη παιδική ηλικία. Αυτό σε συνδυασμό με τις μετέπειτα συνθήκες ανάπτυξης, στην ευρύτερη οικογένεια, κοινωνία και περιβάλλον, διαμορφώνουν την τελική εικόνα.
“Μην κάνετε το θύμα σε συνθήκες που οι ίδιοι δημιουργήσατε”
Θύματα, σε μια πιο ελεύθερη μετάφραση που καλό είναι να αναφερθεί, θα μπορούσαμε να πούμε ότι είμαστε όλοι απέναντι σε προσδοκίες, όνειρα, ρόλους καθώς και στην άρνηση μας να δούμε τα πράγματα όπως αληθινά είναι. Η ανάγκη μας να ζούμε σε μια επιθυμητή πραγματικότητα, που καμία σχέση όμως δεν έχει με την πραγματική ζωή, νομίζουμε ότι μας προστατεύει από την δυστυχία και τον πόνο (συνειδητά ή ασυνείδητα), αλλά σε βάθος χρόνου μας οδηγεί ακριβώς εκεί. Και τότε κατηγορούμε το σύμπαν, το σύστημα, την κοινωνία, το κάρμα και την τύχη μας. Η εξάντληση (σωματική, ψυχολογική, νοητική) που συντελείται, χωρίς πολλές φορές να το αντιλαμβανόμαστε, είναι καθοριστική για την χαρά που έχουμε στην ζωή μας, για την ίδια μας την ζωή.
“Mέχρι να κάνετε το ασυνείδητο συνειδητό, αυτό θα καθορίζει τις ζωές σας και θα το ονομάζετε μοίρα!” Carl Gustav Jung
Η αυτογνωσία είναι μονόδρομος αν θέλουμε να απεγκλωβιστούμε από μια ζωή δυστυχισμένη. Η παραδοχή τακτικών, μοτίβων, στρατηγικών και συμπεριφορών δεν γίνεται “αναίμακτα”. Η επιμονή και υπομονή όμως αποδίδουν, καθώς και το γεγονός ότι και η παραμικρή συνειδητοποίηση προσφέρει ανακούφιση που λειτουργεί προσθετικά και ως κίνητρο για την πορεία προς την ελευθερία, η οποία όπως γνωρίζουμε δεν χαρίζεται αλλά κατακτιέται.
Κείμενο Τζένη Φραγκούλη
