Τα “παιχνίδια” που παίζουν οι άνθρωποι

“Παιχνίδια” παίζουν όλοι οι άνθρωποι.  Είτε ασυνείδητα είτε συνειδητά. Και η χρήση της λέξης “παιχνίδι” δεν πρέπει να είναι παραπλανητική καθώς δεν συνεπάγεται απαραιτήτως διασκέδαση ή  απόλαυση. Όταν η επικοινωνία δεν είναι ειλικρινής, όταν εμπεριέχει σειρά ελιγμών με στόχο τον χειρισμό του συνομιλητή για να επιτευχθεί ένα επιθυμητό αποτέλεσμα, τότε μιλάμε για ένα “παιχνίδι”. Κάθε “παιχνίδι”  είναι από την φύση του ανέντιμο, η επικοινωνία εξελίσσεται σε χειριστική ενέργεια και το αποτέλεσμα είναι συνήθως δραματικό.

Στα “παιχνίδια” δεν υπάρχουν ειλικρινή αιτήματα αλλά κινήσεις στρατηγικής. Τα “παιχνίδια” που εκπαιδεύονται να παίζουν στην επαγγελματική αρένα διάφοροι επαγγελματίες, όπως πχ οι πωλητές κάθε είδους προϊόντος ή υπηρεσίας, διακρίνονται για τον πρακτικό σχεδιασμό τους και την συνειδητή χειριστική ψυχολογική δεξιοτεχνία, αλλά εδώ μιλάμε για τα ασυνείδητα κυρίως παιχνίδια που παίζουν οι άνθρωποι, για τα οποία δεν έχουν επίγνωση και αποτελούν το μεγαλύτερο μέρος της επικοινωνιακής ζωής τους.

Οι άνθρωποι παίζουν τα ίδια “παιχνίδια” ξανά και ξανά, με τα ίδια αποτελέσματα. Οι “παίχτες” και οι συνθήκες μπορεί να διαφέρουν, αλλά το αποτέλεσμα είναι πάντα το ίδιο, όπως και τα συναισθήματα. Όταν οι άνθρωποι παίζουν “παιχνίδια”, μπαίνουν στο τρίγωνο του δράματος, σε έναν από τους τρεις ρόλους: το θύμα, ο θύτης και αυτός που σώζει το θύμα.

Μερικά από τα πιο συνηθισμένα “παιχνίδια” που παίζουν οι άνθρωποι είναι τα παρακάτω:

Προβολή

Προβολή ονομάζεται το “παιχνίδι” κατά το οποίο το άτομο προβάλλει δικές του ανεπιθύμητες σκέψεις, ιδιότητες, συναισθήματα και πεποιθήσεις  σε κάποιον άλλο. Συμβαίνει ασυνείδητα και ο σκοπός είναι η προστασία από το άγχος που προκαλείται από αυτά που βιώνει ως  δυσάρεστα για τον εαυτό του, η αποφυγή αντιμετώπισής τους, και η αποκατάσταση της εσωτερικής ισορροπίας και ανακούφισης. Πρόκειται για το γνωστό σε όλους μας  «εξ ιδίων κρίνεις τα αλλότρια» και είναι αμυντικός μηχανισμός που αναφέρθηκε πρώτα από τον Σιγκμουντ Φρόυδ το 1890. Όσο πιο ανώριμος και “αδούλευτος” είναι κάποιος, τόσο περισσότερο προσφεύγει στο “παιχνίδι” της προβολής.

Προσποίηση

Η προσποίηση είναι ένας χειριστικό “παιχνίδι”, με σκοπό τον έλεγχο και  μπορεί να λάβει διάφορες μορφές. Ένας άντρας μπορεί να προσποιηθεί ότι ενδιαφέρεται για μια γυναίκα ενώ το μόνο που θέλει είναι σεξ. Μια γυναίκα μπορεί να προσποιηθεί ότι προσελκύεται από έναν άντρα για να τον κερδίσει από μια άλλη γυναίκα ή να δημιουργήσει τρίγωνο (διαβάστε παρακάτω) και έτσι να βελτιώσει την χαμηλή εικόνα που έχει για τον εαυτό της. Πολλοί άνθρωποι προσποιούνται ότι δεν είναι θυμωμένοι όταν στην πραγματικότητα είναι πολύ θυμωμένοι. Άλλοι προσποιούνται τον φίλο για να κερδίσουν την εμπιστοσύνη, κρύβοντας τα πραγματικά τους κίνητρα. Όσοι υιοθετούν σε κάποιο τομέα της ζωής τους αυτού του είδους το “παιχνίδι”,  είναι καλοί ηθοποιοί και καταφέρνουν να πείθουν. Πείθουν ακόμα και τον ίδιο τους τον εαυτό ότι είναι ειλικρινείς. Εάν πέσετε στην παγίδα αυτού του είδους “παιχνιδιού” είναι σίγουρο ότι θα δυσκολευτείτε να απελευθερωθείτε καθώς δεν αποδεικνύεται εύκολα. Εμπιστευθείτε το ένστικτό σας και μείνετε παρατηρητικοί.

Ενοχές

Το πιο συνηθισμένο “παιχνίδι” απ’όλα. Παίζεται μεταξύ συντρόφων, δυστυχώς από γονείς σε παιδιά, μεταξύ φίλων, στους χώρους εργασίας κλπ.  Ο σκοπός αυτού του “παιχνιδιού” είναι πάντα, να κάνει κάποιον να αισθάνεται ένοχος, αν δεν κάνει αυτό που του έχει ζητηθεί. Με το παιχνίδι των  “ενοχών” αποφεύγεται η επαφή με την πραγματικότητα του εαυτού και της σχέσης και μέσω του χειρισμού επιτυγχάνεται ο έλεγχος του άλλου. Οι ενοχές επηρεάζουν τόσο το ασυνείδητο ενός ανθρώπου όσο και την φυσιολογία του. Πληγώνουν συναισθηματικά, δημιουργούν ασθένεις, ψυχολογικές,  σωματικές  και οδηγούν πολλές φορές σε αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές.

Tρίγωνο

Ένα πολύ άτιμο “παιχνίδι” που δημιουργεί ανεπανόρθωτες πολλές φορές ζημιές στον ψυχισμό των ανθρώπων. Τρίγωνο στην ψυχολογία, είναι η περίπτωση  που ανάμεσα σε δύο ανθρώπους χρησιμοποιείται ένας τρίτος με στόχο να αντιμετωπιστούν τα  προβλήματα της σχέσης ή για να παραμείνει ο έλεγχος στο πρόσωπο που δημιουργεί το τρίγωνο. Τρίγωνα δημιουργούνται στις ερωτικές σχέσεις, στις φιλικές, στην οικογένεια, στους χώρους εργασίας.  Το τρίγωνο μπορεί να παίρνει διαφορετικές μορφές αλλά όταν μιλάμε για έλεγχο, τότε η στρατηγική “διαίρει και βασίλευε” είναι η επικρατούσα. Στις τοξικές οικογένειες, ο γονιός δημιουργεί τρίγωνο ξεχωρίζοντας το χαϊδεμένο παιδί από το παιδί “μαύρο πρόβατο”. Ενώ πολύ συχνά γονείς των οποίων η σχέση δεν πάει καλά, χρησιμοποιούν το παιδί σαν δεκανίκι. Δημιουργούνται συμμαχίες ανίερες που μόνο κακό κάνουν. Στις ερωτικές σχέσεις, το τοξικό άτομο βάζει συνέχεια σε τρίγωνα τον σύντροφό του, για να δημιουργήσει ζήλια, διχόνια, ανταγωνισμό, σύγχιση  και έτσι να ενισχύσει την αυτοπεποίθησή του και την εικόνα του εαυτού του. Οι άνθρωποι που χρησιμοποιούν αυτού του είδους το “παιχνίδι” είναι συνήθως άνθρωποι  τοξικοί, χωρίς συνείδηση, συναισθησία και αγάπη. Οι υγιείς άνθρωποι δεν χρειάζονται αντιπαραθέσεις,  δράματα και αρρωστημένα “παιχνίδια” για να αισθάνονται ζωντανοί.

Απαξίωση

Ένα “παιχνίδι” που παίζεται πολύ στις ερωτικές σχέσεις είναι η απαξίωση του συντρόφου, η μετάδοση της αίσθησης ότι δεν “μετράει” και ο στόχος αυτού που παίζει το “παιχνίδι” είναι  να αναγκάσει τον σύντροφο του να κάνει κάτι που δεν θέλει να κάνει, ή να αισθανθεί άσχημα για τον εαυτό του με σκοπό τον έλεγχο. Η ανασφάλεια του θύτη και η ανάγκη του να κάνει τον σύντροφό του να αισθανθεί  μειονεκτικά είναι το πραγματικό πρόβλημα και αντιμετωπίζεται όπως όλα τα “παιχνίδια” με αυτογνωσία τόσο του θύτη όσο και του θύματος. Το θύμα, στον δρόμο της αυτογνωσίας, θα πάψει να  επηρεάζεται και έτσι να κλονίζεται  η εσωτερική του αυτοπεποίθηση και αξία, από ανθρώπους που παίζουν τέτοια “παιχνίδια”.  

Σε αγνοώ

Στην αρχή συνήθως της σχέσης, συχνά και σκόπιμα, διακόπτεται η επικοινωνία  (χωρίς δικαιολογία εξαφανίζεται για μέρες, καθυστερεί ν’απαντήσει σε μηνύματα, δεν παίρνει τηλέφωνο), με σκοπό κυρίως τον έλεγχο της σχέσης, ή ως μια δοκιμή για τον έλεγχο αντιδράσεων. Δυστυχώς το να αισθάνεται κάποιος δυνατός με αυτό τον τρόπο, θεωρείται συνταγή επιτυχίας για να κρατηθεί το ενδιαφέρον του άλλου προσώπου, αλλά αυτή η συμπεριφορά δεν περιγράφει ώριμους ανθρώπους και είναι ανέντιμη όπως όλα τα “παιχνίδια”. Η σχέση με κάποιον που αντιμετωπίζει τους άλλους με αυτόν τον τρόπο θα οδηγήσει σίγουρα σε μια τοξική σχέση. Ανάλογα ανέντιμο και σχετικό είναι και το “παιχνίδι” της τιμωρητικής σιωπής που σκοπό έχει τον έλεγχο του άλλου προσώπου μέσω της τιμωρίας (σε αυτή την περίπτωση η τιμωρία είναι η σιωπή). Είναι άκαρδο, ανέντιμο και άκρως χειριστικό “παιχνίδι” και όταν το συνειδητοποιήσετε πρέπει να το αντιμετωπίσετε άμεσα με ανοιχτή αντιπαράθεση.

Ξέχασα/καθυστέρησα

Παθητικές-επιθετικές προσωπικότητες ξεχνούν σημαντικά πράγματα όπως ραντεβού, υποσχέσεις, επιστροφή δανείων κλπ. Η δικαιολογία τους στο “παιχνίδι” είναι “Λυπάμαι, ξέχασα.” Δημιουργούν ενοχές σε όσους τους κατηγορούν ή θυμώνουν μαζί τους γιατί ποτέ δεν κάνουν τίποτα εσκεμμένα. Με αυτόν τον τρόπο αυτοί εκδηλώνουν το θυμό τους (που είναι πολύ πιθανό αυτός ο θυμός να μην έχει να κάνει καθόλου με το πρόσωπο στο οποίο δημιουργούν ενοχές ), χωρίς να δίνουν την ευκαιρία να εκφραστεί η οργή του άλλου.  

Gaslighting

Ο όρος “gas-lighting” προέρχεται από την κλασική ταινία με την Ingrid Bergman, Gaslight  (1944), στην οποία ο σύζυγός της προσπαθεί να την κάνει να πιστέψει ότι τρελαίνεται. Άνθρωποι με ψυχολογική διαταραχή, όπως οι νάρκισσοι, παίζουν συχνότατα αυτό το “παιχνίδι”.  Λένε και κάνουν  πράγματα τα οποία στην συνέχεια αρνούνται ότι έκαναν ή είπαν. Όταν κάποιος επιμένει  ότι αυτά τα πράγματα έγιναν ή ειπώθηκαν, ο άνθρωπος που παίζει αυτό το “παιχνίδι” αμφισβητεί την λογική του άλλου. “Νομίζω ότι έχεις μεγάλη φαντασία” ή “θα μας τρελάνεις; Πότε το είπα εγώ αυτό;” ή  “Δεν έκανα τίποτα τέτοιο!”.

Πως αντιμετωπίζονται τα παιχνίδια;

Με ένα και μόνο τρόπο. Αυτογνωσία. Η γνώση του εαυτού είναι ο δρόμος. Όταν αποκτούμε επίγνωση του ποιοι είμαστε, μπορούμε να αναγνωρίσουμε μια ειλικρινή συμπεριφορά και κατανοούμε πιο εύκολα τα κίνητρα των άλλων ανθρώπων. Στις σχέσεις το πράγμα περιπλέκεται.

Το ότι τα ετερώνυμα έλκονται είναι μύθος. Στην πραγματική ζωή, η έλξη δημιουργείται, όταν δύο άνθρωποι μοιράζονται όμοια χαρακτηριστικά στην προσωπικότητά τους και παίζουν στα ίδια “παιχνίδια” αν και διαφορετικούς ρόλους. Τα προβλήματα εμφανίζονται όταν ένας από τους δύο εξελίσσεται στην διάρκεια της σχέσης, ενώ ο άλλος όχι. Οι δυναμικές αλλάζουν καθώς αλλάζει και η προσωπικότητα και τα “παιχνίδια” που παίζονταν δεν εξυπηρετούν πια την σχέση.

Για να έχουμε μια υγιή ευτυχισμένη σχέση, θα πρέπει να δούμε τον εαυτό μας όπως πραγματικά είναι και να έχουμε ξεκάθαρη εικόνα για το τι πραγματικά θέλουμε στην ζωή μας. Όταν φτάσουμε στο σημείο να αγαπάμε τον εαυτό μας, να μην περιμένουμε από άλλους να μας ολοκληρώσουν, να μας κάνουν ευτυχισμένους, όταν έχουμε χαρά για την κάθε μέρα που ζούμε, όταν αισθανόμαστε πληρότητα, όταν είμαστε ανοιχτοί, τότε μπορούμε να συνδεθούμε αληθινά με άλλους ανθρώπους, να συμπορευτούμε και να μοιραστούμε την ευτυχία της ζωής. Όταν συμβούν αυτά δεν υπάρχει χώρος για “παιχνίδια”. Τα αναγνωρίζουμε αμέσως, δεν μας επηρεάζουν στο ελάχιστο και δεν τα  έχουμε ανάγκη για να ευτυχήσουμε.

Κείμενο Τζένη Φραγκούλη

 

ΠΗΓΕΣ: – Παιχνίδια που παίζουν οι άνθρωποι – Το βασικό εγχειρίδιο της Συναλλακτικής Ανάλυσης – Eric  Berne – Εκδόσεις Μεταίχμιο

– Α way of being – Carl R. Rogers – Eκδόσεις Houghton Mifflin